Δοκίμια-Μελέτες

Το Προπατορικό Ατύχημα

Προπατορικό αμάρτημα ή προπατορικό ατύχημα: όπως το τέλος / πέρας, η απαρχή είναι ένα όριο, και οι επιστήμες και οι τεχνικές δεν αποφεύγουν αυτό το κουσούρι περισσότερο από όσο η φιλοσοφία. Στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας της Πληροφορικής βόμβας αναπτύσσει το ζήτημα του ατυχήματος των γνώσεων και της επιτακτικής ανάγκης για ένα «μουσείο των καταστροφών». Βιομηχανικές ή φυσικές καταστροφές, που η αύξησή τους έχει γίνει όχι μόνο γεωμετρική, αλλά γεωγραφική, αν όχι και συμπαντική.
Το πλανάσθαι ανθρώπινο, το εμμένειν σατανικό: σύμφωνα με αυτό το ρητό, η Πρόοδος της σημερινής καταστροφής απαιτεί μια νέα νοημοσύνη, στην οποία η βασική αρχή της ευθύνης θα αντικαταστήσει οριστικά τη βασική αρχή της αποτελεσματικότητας/αποδοτικότητας των παραληρηματικά επηρμένων τεχνοεπιστημών, που οδηγούν το μέλλον σε αδιέξοδο, στο τραγικό αδιέξοδο μιας έλλειψης μέτρου που εναντίον της είχαν ορθωθεί εξ αρχής ο ελληνολατινικός και ο ιουδαιο-χριστιανικός κόσμος.

Το Σκοτεινό Πρόσωπο των Σύγχρονων Δημοκρατιών

Ο Φρόυντ εξέφραζε την ανησυχία του για την εξέλιξη των δυτικών κοινωνιών στο έργο του ”Η δυσφορία στον πολιτισμό”, και τον μιμήθηκαν πολλοί συγγραφείς, όπως ο Ράιχ, ο Μαρκούζε, ο Μίτσερλιχ. Το ζήτημα της δυσφορίας στις σύγχρονες δημοκρατίες το συναντούμε σταθερά στις εργασίες με θέμα την εξουσία, την κυριαρχία, την ενόρμηση του θανάτου, τους αγώνες για την αναγνώριση, και μας παρουσιάζει ορισμένες φορές τις πιο απειλητικές πτυχές της ψυχολογίας των ατόμων και των συλλογικών υποκειμένων.
Ο Ευγένιος Ενρίκεζ και η Κλωντίν Χαρός αναζητούν εδώ τις ρίζες του κακού, της βίας, της καταστροφικότητας, που ενεργούν σε βάθος και συχνά δεν μπορούμε να τις διακρίνουμε στις κοινωνίες που, χωρίς πολλή σκέψη, θεωρούνται σχετικά συναινετικές και ειρηνευμένες. Σε έναν διάλογο με αναφορές στην κοινωνιολογία, την πολιτική, την ψυχολογία, την ψυχανάλυση, αναρωτιούνται αν οι δημοκρατικές κοινωνίες μας είναι ή όχι άρρωστες και αν είναι θεμιτό να μιλούμε, πιο γενικά, για μία παθολογική κατάσταση των πολιτισμένων κοινωνιών. Επισημαίνοντας τη μερικές φορές ανησυχητική εξέλιξη του κόσμου, θυμίζουν ότι η διατήρηση μίας απαιτητικής και κριτικής σκέψης παραμένει, για τα άτομα, η καλύτερη άμυνα απέναντι στην αυθόρμητη τάση των ανθρώπινων ομάδων να υιοθετήσουν καταστροφικές συμπεριφορές.

Το Τοπίο στην Τέχνη

«Αξίζει να το σκεφτούν σοβαρά ακόμη και εκείνοι που έχουν το μικρότερο ενδιαφέρον για την ιστορία της τέχνης… Καλύπτει ένα πεδίο που εκτείνεται από τις μινιατούρες του Μεσαίωνα μέχρι το σήμερα… Συναρπαστικό βιβλίο, που η αξία του δεν έχει εκτιμηθεί όσο πρέπει από εκείνους που ενδιαφέρονται και γράφουν για τη ζωγραφική.» (Frances M. Haskell, The New York Review of Books)
«Η σημασία του βιβλίου αυτού για την κριτική της τέχνης και την ιστορία της τέχνης δεν μπορεί να τονιστεί όσο πρέπει. Ο Ράσκιν και άλλοι έχουν γράψει αξιοπρόσεκτες σελίδες για την τοπιογραφία, αλλά κανένα τέτοιο ολοκληρωμένο έργο γι’ αυτήν ως διαχωρισμένο κλάδο της τέχνης δεν έχει γραφεί στη γλώσσα μας.» (Cambridge Revue)

Τραγούδια της Πείρας

Ελπίζω πως ο τίτλος του βιβλίου μου (Τραγούδια της πείρας) θα γίνει κατανοητός περισσότερο ως απότιση φόρου τιμής και λιγότερο ως χειρονομία επηρμένης προσοικείωσης. Ο δικαιολογημένα εγκωμιασμένος κύκλος ποιημάτων του Ουίλλιαμ Μπλαίηκ, αντίβαρο κατά κάποιο τρόπο στα Τραγούδια της αθωότητας που επίσης συνέθεσε, παρέχει ενοράσεις σ’ αυτό που ονόμασε “οι δυο αντίθετες καταστάσεις της ψυχής”, και μία νηφάλια πραγματεία δεν μπορεί να ελπίσει πως θα τα συναγωνιστεί. Καμία πεζογραφική “τίγρης” δεν θα λάμψει ποτέ τόσο λαμπρά μέσα στη νύχτα όπως έκανε η ποίησή του, κανένα ακαδημαϊκό σκουληκοφαγωμένο “Ρόδο” δεν θα φαίνεται ποτέ τόσο αρρωστιάρικο. Ερευνώντας λαμπρά τις θρησκευτικές, πολιτικές, ηθικές και ψυχολογικές συνεπαγωγές της έκπτωσης από τη χάρη, τα ποιήματα του Μπλαίηκ θέτουν έναν γνώμονα που μόνον οι πιο παράτολμοι θα επιχειρούσαν ν’ ανταγωνιστούν.

Φιλοσοφία και Ψυχοπαθολογία των Μέσων – Ο Νάρκισσος, ο Άδειος Καθρέφτης και ο Αγνωστικισμός

«Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (Μ.Κ.Δ.) διαπερνούν την κοινωνία ως γεωμετρικό σχήμα, ως σώμα μιας ακανόνιστης σφαίρας, συνδέοντας τα άτομα ως σημεία-κόμβους μεταξύ τους.» Αυτή είναι η λανθάνουσα παράσταση που σχηματίζουμε για τα μέσα, όταν γίνεται λόγος γι’ αυτά. Η θαμπή παράσταση συνδηλώνει την αφαίρεση του περιεχομένου της κοινωνίας, τη φαντασματοποίησή της. Τα Μ.Κ.Δ. «προάγουν» ένα είδος γεωμετρικής και μαθηματικής κανονιστικότητας των σημείων-κόμβων, αίρουν την κοινωνία ως σώμα πάνω από την υλική της υπόσταση, θέτοντας στη θέση της ένα πενιχρό αντίγραφο, το οποίο αξιώνει επιπλέον να είναι ανώτερης ποιότητας· τα μέσα ενθρονίζονται καταμεσής του ανύπαρκτου σώματος της κοινωνίας ως αυλή μισοσκότεινη μορφή αντιπροσώπευσης του Κοινωνικού, ως ατοπία του.
Μέσα από την προσωπική και θεωρητικά επεξεργασμένη εμπειρία, η ανά χείρας εργασία συνδιαλέγεται στοχαστικά με τη χρήση των μέσων αποκαλύπτοντας πίσω από τις πολυδαίδαλες ψηφιακές σχέσεις τον σολιψισμό του χρήστη. Το ψυχικό αυτό καθεστώς συνεπάγεται πλήγμα του Κοινωνικού στους θεμέλιους λίθους του και αποδόμησή του. Από την άλλη, η ψηφιακή μοναχικότητα του χρήστη αποτελεί παράπλευρη απώλεια της προοπτικής, την οποία του εμφυσά το μέσο· είναι αποτέλεσμα της έξης στη σαγήνη. Αμφότερα, προοπτική και σαγήνη, συνταυτίζονται και συνδράμουν στο να καταλάμψει ο εαυτός στην πίστα της μετουσίωσης – και τούτο αφού προηγουμένως αμελήσει ο χρήστης το προαπαιτούμενο το οποίο έγκειται στην απόθεση του σώματος πριν την άνοδο στη σκηνή.
(Μια ενδιάμεση κατάσταση ή ουδέτερη ζώνη είναι ο πόθος, η αυτοδιαφήμιση γυναικείου κάλλους: απλόχερος γυναικείος ναρκισσισμός και ‘αφιλοχρήματη’ εμπορία γυναικείας σάρκας· από την πλευρά του άντρα: μετατροπή του οφθαλμού σε μυζητήρα και της οθόνης σε μητρικό μαστό.)
Την πίσω πλευρά της μετουσίωσης και του πόθου απαρτίζουν οι λεκτικές αψιμαχίες, οι εξυβρίσεις και η χυδαιολογία. Η άμεσα ανερχόμενη συνείδηση της ανελευθερίας ανακόπτεται, δεν αξιοποιείται· η πλημμυρίδα του συναισθήματος κατισχύει της συνειδήσεως. Ο χρήστης διαρρηγνύει τα αόρατα τείχη του εγκλεισμού κάνοντας σμπαράλια το σώμα του…

Ψωμί κι Ελευθερία

Ο ρώσος πρίγκιπας Πιοτρ Κροπότκιν (1842-1921) ήταν από τους γνωστότερους αναρχικούς του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Από υπασπιστής του τσάρου κατέληξε στη φυλακή για τις ιδέες του. Δραπέτευσε και έζησε στην Αμερική, στην Ελβετία, στη Γαλλία και στην Αγγλία. Επέστρεψε στη Ρωσία μετά την Επανάσταση του 1917, άσκησε κριτική στο καθεστώς των μπολσεβίκων και πέθανε εκεί. Η κηδεία του ήταν η τελευταία δημόσια συνάθροιση των αναρχικών στη Ρωσία.
Το προηγούμενο έργο του Κροπότκιν, Λόγια ενός επαναστατημένου, ασκούσε κυρίως σφοδρή κριτική στην αστική κοινωνία, που είναι συγχρόνως πολύ άγρια και πολύ διεφθαρμένη, και καλούσε τους επαναστάτες να κινητοποιηθούν ενάντια στο κράτος και στο καπιταλιστικό καθεστώς. Το ανά χείρας έργο, που αποτελεί συνέχεια του έργου Λόγια ενός επαναστατημένου, έχει πιο ειρηνική χροιά. Απευθύνεται στους ανθρώπους καλής θέλησης που επιθυμούν τίμια να συνεργαστούν στον κοινωνικό μετασχηματισμό και τους εκθέτει τις μεγάλες τάσεις των φάσεων της μελλοντικής ιστορίας που θα μας επιτρέψουν να συγκροτήσουμε επιτέλους την ανθρώπινη οικογένεια πάνω στα ερείπια των τραπεζών και των κρατών.
Ο τίτλος του βιβλίου, Ψωμί και ελευθερία ή Πώς να κερδίζουμε το ψωμί μας, πρέπει να γίνει κατανοητός με την ευρύτερη έννοια, γιατί “ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με ψωμί” (ουκ επ’ άρτω μόνο ζήσεται άνθρωπος). Σε μια εποχή που οι γενναιόδωροι και οι γενναίοι επιχειρούν να μετασχηματίσουν το ιδεώδες τους της κοινωνικής δικαιοσύνης σε ζώσα πραγματικότητα, η φιλοδοξία μας δεν εξικνείται στο να κατακτήσουμε το ψωμί, το κρασί και το αλάτι μας. Πρέπει να κατακτήσουμε και όλα όσα είναι αναγκαία ή απλώς χρήσιμα για να ζούμε άνετα· χρειάζεται να μπορούμε να εξασφαλίσουμε σε όλους την πλήρη ικανοποίηση των αναγκών και των απολαύσεων. Όσο δεν θα έχουμε κάνει αυτήν την πρώτη “κατάκτηση”, όσο θα υπάρχουν “μεταξύ μας φτωχοί”, είναι πικρή κοροϊδία να ονομάζουμε “κοινωνία” αυτό το σύνολο ανθρώπων που αλληλομισούνται και αλληλοκαταστρέφονται όπως τα άγρια θηρία σε μια αρένα.

Ωραίο, Φριχτό κι Απέριττο Τοπίον!

Με τη λέξη “τοπίο” αναφερόμαστε ταυτόχρονα σε μια καθορισμένη γεωγραφική ενότητα αλλά και στην πρόσληψή της από το βλέμμα μας, δηλαδή σε μια νοητική κατασκευή που επιλέγει, ερμηνεύει και ανασυνθέτει τα δεδομένα αυτής της ενότητας. Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε στοιχειά του περιβάλλοντος ως τοπίο εκφράζει τη φαντασιακή μας σχέση με τη φύση και αντιπροσωπεύει τελικά τον τρόπο με τον οποίο ορίζουμε τον εαυτό μας μέσα στον κόσμο.
Στόχος αυτού του βιβλίου είναι να εξετάσει πτυχές που θα φωτίσουν τη σημερινή του υπόσταση, να προσδιορίσει τις συνθήκες ορατότητάς του με τους όρους της παρούσας κατάστασης. Τα κείμενα που περιλαμβάνει αποτελούν επεξεργασμένη μορφή ανακοινώσεων από την ημερίδα που πραγματοποίησε το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, τον Ιούνιο του 2003 στον Βόλο.
Μέσα από τους παράλληλους λόγους που διατυπώνουν οι συγγραφείς προκύπτει μια τουλάχιστον σημαντική σύγκλιση: το τοπίο ανακύπτει ως ένα δυναμικό και ασταθές πεδίο σε όλο το φάσμα των ερμηνειών του. Αμφιταλαντεύομενο ως κατασκεύασμα διισταμένων αισθητικών προσδοκιών και εξιδανικεύσεων. Χειραγωγούμενο ως πλατφόρμα επιβεβαίωσης εθνικών στερεοτύπων και ιδεολογημάτων. Ασταθές και πολυσύνθετο ως μωσαϊκό οικοσυστημάτων και τοπιακών τύπων. Απωθημένο αλλά και ποθούμενο από την αστική πραγματικότητα. Αφανές ως μια εσωτερική κατάσταση πίσω από την ορατή μορφή του.
Τελικά το μη παγιωμένο νόημα του τοπίου και ο επιταχυνόμενος μετασχηματισμός του έχουν ανανεώσει τον τρόπο που το εξετάζουμε προς μία κατεύθυνση λιγότερων βεβαιοτήτων.

1 7 8