Αναμνήσεις Ενός Επαναστάτη

«Παλιός μελετητής των ουτοπιών κι εγώ, βλέπω με ιδιαίτερη συμπάθεια το βιβλίο της Μαρία-Λουίζα Μπερνέρι, γιατί είναι η περιεκτικότερη και διεισδυτικότερη μελέτη των ιδεωδών πολιτειών που έχει γραφεί μέχρι σήμερα. Αυτό, που δίνει στο βιβλίο την ιδιαίτερη αξία του, είναι το τολμηρό μυαλό και το φλογερό πνεύμα της συγγραφέως του. Η Μπερνέρι είναι εχθρός των δυνάμεων, που θέλουν να μετατρέψουν τον άνθρωπο σε δουλικό αυτόματο και φίλος όλων όσα ευνοούν την ελευθερία και την δημιουργική έκφραση. Η Ουτοπία έχει τόσο πολλούς κύκλους, όσους η Κόλαση του Δάντη η Μπερνέρι είναι ο καλύτερος οδηγός που μπορούμε να έχουμε, όταν επισκεπτόμαστε την Ουτοπία: δεν φοβάται ν’ αφήσει τους κατοίκους της Ουτοπίας να μας μιλήσουν, ούτε και να μας αφήσει να βγάλουμε μόνοι μας τα συμπεράσματα από την περιήγησή μας. Κοντολογής, εξαίρετο πραγματικά βιβλίο».

Διαβάζοντας το βιβλίο αυτό συμπεραίνουμε ότι ο Οκτώβριος του 1917 θα έπρεπε να αποτελεί το σύμβολο της αποφασιστικής υποχώρησης της δυναμικής της επανάστασης των σοβιέτ (που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του ίδιου χρόνου), και όχι, όπως συμβαίνει συνήθως, της επικράτησής τους. Συγκεκριμένα, για τον γάλλο ιστορικό της σχολής των Annales η κατάληψη της κρατικής εξουσίας από το κόμμα των μπολσεβίκων τον Οκτώβριο του 1917 σηματοδοτεί τον περιορισμό του πλούτου των θεσμών άμεσης δημοκρατίας που αναπτύχθηκαν ευρύτατα μετά την πρώτη εξέγερση του Φεβρουαρίου. Μετά τον Οκτώβριο ενισχύεται θεσμικά η έμμεση έναντι της άμεσης δημοκρατίας, η γραφειοκρατοποίηση έναντι της αυτοδιαχείρισης, το κόμμα έναντι των τοπικών και εργοστασιακών συμβουλίων. Το ενδεχόμενο μιας επαναστατικής εξουσίας, υποστηρίζει ο Φερρό, καταλήγει έτσι στην πραγματικότητα μιας εξουσίας των επαναστατών.
Το συμπέρασμα αυτό ευνοείται μάλλον αποφασιστικά από το ότι ο Φερρό αυτονομεί την ιστορία των πολιτικών θεσμών της περιόδου Φεβρουάριος με Οκτώβριος 1917 από τη μελέτη των ιδεολογικών και οικονομικών θεσμών της ίδιας περιόδου αλλά και από το ότι αποκόπτει ταυτόχρονα την ιστορία αυτή από τη διεθνή κοινωνική συγκυρία (ιδεολογική, πολιτική, οικονομική). Ευνοείται, κοντολογίς, από το ότι ο Φερρό επικεντρώνεται σε μια μικροϊστορία του 1917.

(Τέλης Τύμπας, Η ΕΠΟΧΗ, 7/11/1999)

Τα βιβλία του Ίλλιτς μπορούν να διαβαστούν ως υπεράσπιση των αυθεντικών ανθρώπινων δραστηριοτήτων, όπως η μελέτη, το βάδισμα, η κατοίκηση, η θεραπεία ή η ψυχαγωγία και ως κατηγορητήριο εναντίον του μετασχηματισμού των δραστηριοτήτων αυτών σε εμπορεύματα που παράγονται μαζικά από τα σχολεία, τα συστήματα μεταφοράς, τις πόλεις και τις περιφέρειές τους, τα νοσοκομεία και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.
Το έργο του είναι μία νεκρολογία μεγάλης εμβέλειας για τον κόσμο των μη βιομηχανικών πολιτισμών που χάνονται. Επιπλέον, πλαισιώνει τη νεκρολογία αυτήν με την προεικόνιση ενός μεταβιομηχανικού κόσμου, που θα εγερθεί από τα ερείπια της βιομηχανικής και οικονομικής ύβρεως. Κατηγορεί τη διαδικασία του εκσυγχρονισμού όχι από νοσταλγία για το παρελθόν, αλλά επειδή την θεωρεί εντελώς ακατάλληλη για το μέλλον. Σήμερα η διάγνωση αυτή έχει γίνει κοινή συνείδηση. Δύσκολα θα βρεθεί κάποιος έτοιμος να υπερασπιστεί ανοιχτά τη διαδικασία του εκσυγχρονισμού την εποχή του κλιματικού χάους, της εξάντλησης των φυσικών πόρων και της γενικής υποβάθμισης της φύσης. Συγκεντρώνονται ήδη τα σύννεφα της καταιγίδας του 21ου αι.
Βέβαια, για τον Ίλλιτς, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, η κρίση της βιόσφαιρας είναι μόνον ένα σύμπτωμα. Πιστεύει ότι αυτή η κρίση ριζώνει στην αλαζονεία της υπερβολής, στην υπέρβαση κάθε ορίου. Γι’ αυτό, το πρόβλημα δεν είναι μόνον η κρίση της φύσης (δηλαδή, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος) αλλά είναι και η κοινωνική και ηθική κρίση.
Μ’ άλλα λόγια, δεν χάνεται μόνο το φυσικό περιβάλλον, αλλά μαζί μ’ αυτό χάνονται και οι συνθήκες στις οποίες μπορούν να ευδοκιμήσουν η αγάπη για τον πλησίον και η προσωπική ευθύνη.