Jacques Ellul

Ο Ζακ Ελλύλ (1912-1994) γεννήθηκε στο Μπορντώ. Σπούδασε νομικά (διδάκτωρ το 1936) και δίδαξε στο Μονπελιέ, στο Στρασβούργο, στο Κλερμόν-Φεράν. Από το 1940 έως το 1944 συμμετείχε στην αντίσταση εναντίον των γερμανών κατακτητών. Μετά την απελευθέρωση της Γαλλίας, άρχισε να διδάσκει στο Μπορντώ, στο Ίδρυμα Πολιτικών Μελετών (από το 1947).
Συνέγραψε περισσότερα από εξήντα βιβλία και εκατοντάδες άρθρα με θέματα που εκτείνονται από την κοινωνιολογία, την τέχνη και την πολιτική έως το δίκαιο, τη θεολογία και την τεχνική.
Επί τριάντα χρόνια ο Ζακ Ελλύλ παρέδιδε στους φοιτητές του έναν κύκλο μαθημάτων για τους διαδόχους του Μαρξ. Αυτά τα μαθήματα αποτελούν τον τόμο "Οι διάδοχοι του Μαρξ".

Author's books

Αναρχία και Χριστιανισμός

Οι αναρχικοί είναι εχθρικοί προς όλες τις θρησκείες (άρα και προς τον χριστιανισμό), αλλά και οι ευσεβείς χριστιανοί φρικιούν με την αναρχία, πηγή αταξίας και άρνησης των καθιερωμένων εξουσιών. Αυτές ακριβώς τις απλές και ακλόνητες βεβαιότητες προτίθεμαι ν’ αμφισβητήσω εδώ. Είμαι πολύ κοντά σε μια μορφή αναρχισμού και πιστεύω ότι ο αγώνας του αναρχισμού είναι ο αγώνας ο καλός. Αλλά σ’ ένα σημείο θα διαχωρίσω τη θέση μου από έναν γνήσιο αναρχικό: ο γνήσιος αναρχικός φρονεί ότι μια αναρχική κοινωνία, χωρίς κράτος, χωρίς εξουσίες, χωρίς οργάνωση, χωρίς ιεραρχία είναι εφικτή, βιώσιμη, πραγματοποιήσιμη, ενώ εγώ δεν το νομίζω. Μ’ άλλα λόγια, εκτιμώ ότι η μάχη του αναρχισμού, ο αγώνας προς την κατεύθυνση μιας αναρχικής κοινωνίας είναι ουσιώδης, αλλά η πραγματοποίηση αυτής της κοινωνίας είναι αδύνατη. Νομίζω ότι η ελπίδα για μια κοινωνία χωρίς εξουσία και χωρίς θεσμούς εδράζεται στην πίστη πως ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως καλός και τον διαφθείρει η κοινωνία. Στην ακραία περίπτωση λέμε: “Οι κλέφτες υπάρχουν επειδή υπάρχει η αστυνομία, αν καταργήσουμε την αστυνομία, η κλοπή θα εξαφανιστεί”. Οπωσδήποτε, η κοινωνία παίζει μεγάλο ρόλο στη διαστρέβλωση του ατόμου: είναι πάρα πολύ αυστηρή και καταπιεστική, άρα ο άνθρωπος πρέπει με τον άλφα ή βήτα τρόπο ν’ “αποσυμπιέζεται”, συχνά με βίαιες ενέργειες και φόνους. Σήμερα, η διαστρέβλωση του ανθρώπου στη Δύση γίνεται αλλιώς: βασικό ρόλο παίζουν η διαφήμιση που ωθεί τον άνθρωπο στην κατανάλωση (άρα στην κλοπή, αν δεν έχει χρήματα να ριχτεί στην κατανάλωση). η αχαλίνωτη πορνογραφία, το θέαμα της βίας στα Μ.Μ.Ε. (Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε. στην αύξηση της παραβατικότητας και του μίσους για τον συνάνθρωπό μας είναι σημαντικός). Εν τούτοις, δεν έρχονται όλα απ’ την “κοινωνία”.

Από την Επανάσταση στις Εξεγέρσεις

Η λέξη “επανάσταση” ήταν σ όλα τα στόματα όταν γράφηκε το βιβλίο αυτό (το 1972). Οι άνθρωποι πίστευαν ότι η κατάληψη της κρατικής εξουσίας θ άλλαζε τον κόσμο και τη ζωή. Ο Ζακ Ελλύλ, εξετάζει συγκεκριμένα την επανάσταση και αναρωτιέται: – Ποιο είναι σήμερα, αν υπάρχει, το επαναστατικό υποκείμενο; – Υπάρχει προλεταριάτο; – Ποιο είναι σήμερα; – Οι λαοί του Τρίτου Κόσμου; – Οι μισθωτοί συλλήβδην; – Η νεολαία; – Ποιες είναι οι μέθοδοι των κοινωνικών αγώνων; – Είναι ο ανταρτοπόλεμος (ιδίως στη λατινική Αμερική); – Είναι η αντικουλτούρα και τα κινήματα των Μαύρων στις Η.Π.Α.; – Τι ήταν η Πολιτιστική επανάσταση στην Κίνα; – Ποιο ήταν το νόημα των φοιτητικών εξεγέρσεων στη Δυτική Ευρώπη; Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι σήμερα η συνολική επανάσταση είναι ανέφικτη και ότι αυτό που μπορεί να έχει πραγματικό αντίκρισμα στις συνθήκες ζωής μας είναι οι τοπικές, επιμέρους εξεγέρσεις ενάντια στην Αγία Τριάδα των κοινωνιών μας: ενάντια στο Κράτος, ενάντια στο Έθνος, ενάντια στην Τεχνική.

Η Πολιτική Αυταπάτη

Στη Δυτική κοινωνία ο πολιτικός βερμπαλισμός εκφράζει μια διπλή αυταπάτη, ενώ συγχρόνως την γεννά. Παρευρισκόμαστε στην ανάπτυξη της αυταπάτης του πολιτικού ανδρός που πιστεύει πως κουμαντάρει τον κρατικό μηχανισμό και πως παίρνει πάντα αποτελεσματικές πολιτικές αποφάσεις, ενώ είναι ολοένα περισσότερο ανίσχυρος απέναντι στην αυξανόμενη ακαμψία των κρατικών μηχανισμών.
Αλλά η ισχύς και η αποτελεσματικότητα των μέσων δράσης του κράτους, που παρεμβαίνουν ολοένα πιο βαθιά και επακριβώς στη ζωή του έθνους και στη ζωή των πολιτών, κρύβουν αυτή την ανισχυρότητα του πολιτικού ανδρός. Ο πολιτικός, κι αν ακόμη είναι δικτάτορας, δεν ασκεί εν τέλει κανέναν έλεγχο πάνω σ’ αυτά τα μέσα. Παράλληλα, εμφανίζεται η αυταπάτη του πολίτη, που, ζώντας ακόμη με την ιδεολογία της λαϊκής κυριαρχίας και των δημοκρατικών συνταγμάτων, πιστεύει πως μπορεί να ελέγξει την πολιτική, να την προσανατολίσει, να συμμετάσχει στην πολιτική λειτουργία, ενώ το πολύ που μπορεί να κάνει είναι να ελέγχει ουσιαστικά ανίσχυρους πολιτικούς. Βασιζόμενος σ’ αυτή τη διπλή αυταπάτη, εμπλέκεται σ’ ένα διάλογο ανίσχυρων.
Υπάρχει απάντηση σ’ αυτή τη δύσκολη κατάσταση; Αν υπήρχε, θα ήταν οπωσδήποτε ταπεινή και ηρωική.

Μεταμόρφωση του Αστού

Δεν υπάρχει πια αστός. Αυτό είναι πασίγνωστο. Και κανένας σήμερα δεν θα δεχόταν να τον χαρακτηρίσουν αστό. Πως γίνεται, τότε, και ο αστός είναι μονίμως στόχος αμφισβήτησης και χλευασμού σε μυθιστορήματα, θεατρικά έργα και κινηματογραφικές ταινίες; Γνωρίζαμε άραγε, ποτέ τι ήταν ο αστός; Ήδη από τον 19ο αιώνα οι άνθρωποι παρουσίαζαν τα πιο διαφορετικά και αντιφατικά πορτραίτα του: υπήρξε αντικείμενο φθόνου, μίσους, θαυμασμού, χλεύης. Μπορούμε, πάντως να δεχθούμε ότι υπήρξε η αστική τάξη. Αλλά πως αναγνωρίζεται; Επειδή αποτελείται από αστούς; Μα πως αναγνωρίζουμε τον αστό; Ο αστός, λέει ο Ελλύλ, έχει δυο χαρακτηριστικά: την ιδεολογία της ευτυχίας, την οποία αυτός κατασκεύασε, και την ικανότητα ν’ αφομοιώνει τα πάντα, ν’ απορροφά ό,τι του είναι πιο αντίθετο, πιο εχθρικό, και να το χρησιμοποιεί και να πορίζεται απ’ αυτό όφελος (η προσοικείωση). Ο αστός έχει εξαφανιστεί. Αλλά η επιρροή του; Μήπως έχουμε μεταβεί σε μια μετα-αστική κοινωνία; Φαίνεται πως όχι. Απεναντίας η κοινωνία μας είναι εξ ολοκλήρου αστική. Οι μορφές σκέψης και συμπεριφοράς φανερώνουν πράγματι πως μας έχει κερδίσει όλους η ιδεολογία της ευτυχίας και πως οι μηχανισμοί της κοινωνίας είναι κυρίως μέσα αφομοίωσης. Ο αστός σήμερα είναι ο τεχνοκράτης, συντηρητικός ή κληρονόμος του 1968, αφοσιωμένος στη λατρεία του μηδενός και στην εξύμνηση της κοινωνίας του θεάματος.

Οι Διάδοχοι του Μαρξ

Επί τριάντα χρόνια ο Ζακ Ελλύλ παρέδιδε στους φοιτητές του έναν κύκλο μαθημάτων για τους διαδόχους του Μαρξ. Αυτά τα μαθήματα αποτελούν τον παρόντα τόμο. Πραγματεύεται εδώ τις τάσεις και τα ρεύματα που απορρέουν από τις διαφορετικές ερμηνείες που δόθηκαν σε διφορούμενα σημεία του έργου του Μαρξ και οδήγησαν στη δημιουργία ρευμάτων στο πλαίσιο της Μαρξιστικής σκέψης, που ήταν συνήθως εχθρικά μεταξύ τους: Ζαν Ζωρές, Ζωρζ Σορέλ, Έντουαρτν Μπέρνσταϊν, Καρλ Κάουτσκυ, Ρόζα Λούξεμπουργκ, Βλαντιμίρ Ίλλιτς Λένιν, Γκεόργκι Πλεχάνοφ. . . Συμπληρώνει το βιβλίο του μελετώντας τους τσεχοσλοβάκους μαρξιστές, στους οποίους βασίστηκε η λεγόμενη “Άνοιξη της Πράγας” το 1968 (Ότα Σικ, Ράντοβαν Ρίχτα).