Ο συγγραφέας διαπιστώνει ότι επαναστάτες και καπιταλιστές θεωρούν κριτήριο αλήθειας την επιτυχία, και μας καλεί να επανεξετάσουμε τον ανορθόδοξο μαρξισμό της Δυτικής Ευρώπης που παραμερίστηκε επειδή απέτυχε. Υποστηρίζει ότι η λατρεία της επιτυχίας και της επιστήμης αφαίρεσε από τον ορθόδοξο μαρξισμό την κριτική του ενόρμηση, η οποία όμως διασώθηκε στους λεγόμενους ανορθόδοξους μαρξιστές: Ρόζα Λούξεμπουργκ, Καρλ Κορς, Άντον Πάνεκουκ, Χέρμαν Γκόρτερ, Αμεντέο Μπορντίγκα, Αντόνιο Γκράμσι, σχολή της Φραγκφούρτης…
Οι επιτυχίες του ορθόδοξου μαρξισμού δεν επικυρώνουν την αλήθεια του, οι ήττες του Δυτικού μαρξισμού δεν αποδεικνύουν πως είναι λαθεμένος. Για μας σήμερα, οι ήττες κατά το παρελθόν ενδέχεται να είναι πιο γόνιμες από τις νίκες.
– Πρόλογος
– Εισαγωγή
– Κομφορμιστικός μαρξισμός
– Ο μαρξισμός του Χέγκελ και του Ένγκελς
– Από τη φιλοσοφία στην πολιτική: η έλευση του Δυτικού μαρξισμού Ι
– Από την πολιτική στη φιλοσοφία: η έλευση του Δυτικού μαρξισμού ΙΙ
– Τα υπόγεια χρόνια
– Ταξική έλλειψη συνείδησης
Η περιγραφή της ναζιστικής Γερμανίας από τον Φραντς Νόυμαν πρωτοεκδόθηκε το 1942 και συμπληρώθηκε με ένα Παράρτημα το 1944. Η ανάλυσή του, που θεωρείται έκτοτε αξεπέραστη, καταδεικνύει ότι ο ναζισμός οργάνωσε έτσι την κοινωνία, ώστε να καταργήσει τις παραδοσιακές ιδέες του κράτους, της ιδεολογίας, του δικαίου και της ορθολογικότητας.
Ο τίτλος του βιβλίου του παραπέμπει στο ομότιτλο έργο του Χομπς, που προοριζόταν να είναι η παρουσίαση ενός μη-κράτους, μιας κατάστασης που χαρακτηριζόταν από πλήρη ανομία.
Θυμίζουμε ότι Βεεμώθ (Ιώβ, 400 κεφ., 15) είναι θηρίο της στεριάς της ιουδαϊκής μυθολογίας.
Πόσες αναμνήσεις χωράνε σε 65 χρόνια;
Ο Αλέκος Γρίμπας, ο νεότερος δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης πριν τη δικτατορία, έζησε από τα τρυφερά του χρόνια τη βία των κρατούντων, ξένων ή «φιλελλήνων», όταν η αυθαιρεσία είχε νόμιμο προσωπείο: Κατοχή, Εμφύλιος, Παλινόρθωση, Δικτατορία, Εξορία, Μεταπολίτευση. Κάθε εποχή ένα καρφί στη μνήμη, μια πληγή.
Στο βιβλίο του ο Αλέκος Γρίμπας επιλέγει αναμνήσεις. Με χιούμορ και με πίκρα, χωρίς μίσος. Σαν ναΐφ ζωγράφος, δεν σμιλεύει τον λόγο του, τον αφήνει αδρό, ανεπιτήδευτο.
Ο Αλέκος Γρίμπας έχει τιμήσει με τη φιλία του πολλούς από εμάς. Πιστός σύντροφος, αγνοεί την κακία. Ακόμη και την εναντίον του δίωξη για «προσβολή της μνήμης» του Κατοχικού φρούραρχου Θεσσαλονίκης την πέρασε με ευγένεια. Και ας του σκότωσαν τον πατέρα…
Κάθε κεφάλαιο του βιβλίου κρύβει θησαυρούς. Όχι μόνο για την Αριστερά. Είναι ανθρωπογεωγραφία της Θεσσαλονίκης.
– Κλέαρχος Τσαουσίδης, φίλος του
Προσπαθήσαμε να φανερώσουμε τις σημαντικές τάσεις: το ζήτημα της ταχύτητας την ταχύτητα ως ουσία του πολέμου την τεχνολογία ως παραγωγό της ταχύτητας τον πόλεμο ως επιμελητεία, όχι ως στρατηγική τον ενδο-αποικισμό την αποτροπή τα έσχατα όπλα τον Καθαρό πόλεμο.
«Παλιός μελετητής των ουτοπιών κι εγώ, βλέπω με ιδιαίτερη συμπάθεια το βιβλίο της Μαρία-Λουίζα Μπερνέρι, γιατί είναι η περιεκτικότερη και διεισδυτικότερη μελέτη των ιδεωδών πολιτειών που έχει γραφεί μέχρι σήμερα. Αυτό, που δίνει στο βιβλίο την ιδιαίτερη αξία του, είναι το τολμηρό μυαλό και το φλογερό πνεύμα της συγγραφέως του. Η Μπερνέρι είναι εχθρός των δυνάμεων, που θέλουν να μετατρέψουν τον άνθρωπο σε δουλικό αυτόματο και φίλος όλων όσα ευνοούν την ελευθερία και την δημιουργική έκφραση. Η Ουτοπία έχει τόσο πολλούς κύκλους, όσους η Κόλαση του Δάντη η Μπερνέρι είναι ο καλύτερος οδηγός που μπορούμε να έχουμε, όταν επισκεπτόμαστε την Ουτοπία: δεν φοβάται ν’ αφήσει τους κατοίκους της Ουτοπίας να μας μιλήσουν, ούτε και να μας αφήσει να βγάλουμε μόνοι μας τα συμπεράσματα από την περιήγησή μας. Κοντολογής, εξαίρετο πραγματικά βιβλίο».
Τα βιβλία του Ίλλιτς μπορούν να διαβαστούν ως υπεράσπιση των αυθεντικών ανθρώπινων δραστηριοτήτων, όπως η μελέτη, το βάδισμα, η κατοίκηση, η θεραπεία ή η ψυχαγωγία και ως κατηγορητήριο εναντίον του μετασχηματισμού των δραστηριοτήτων αυτών σε εμπορεύματα που παράγονται μαζικά από τα σχολεία, τα συστήματα μεταφοράς, τις πόλεις και τις περιφέρειές τους, τα νοσοκομεία και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.
Το έργο του είναι μία νεκρολογία μεγάλης εμβέλειας για τον κόσμο των μη βιομηχανικών πολιτισμών που χάνονται. Επιπλέον, πλαισιώνει τη νεκρολογία αυτήν με την προεικόνιση ενός μεταβιομηχανικού κόσμου, που θα εγερθεί από τα ερείπια της βιομηχανικής και οικονομικής ύβρεως. Κατηγορεί τη διαδικασία του εκσυγχρονισμού όχι από νοσταλγία για το παρελθόν, αλλά επειδή την θεωρεί εντελώς ακατάλληλη για το μέλλον. Σήμερα η διάγνωση αυτή έχει γίνει κοινή συνείδηση. Δύσκολα θα βρεθεί κάποιος έτοιμος να υπερασπιστεί ανοιχτά τη διαδικασία του εκσυγχρονισμού την εποχή του κλιματικού χάους, της εξάντλησης των φυσικών πόρων και της γενικής υποβάθμισης της φύσης. Συγκεντρώνονται ήδη τα σύννεφα της καταιγίδας του 21ου αι.
Βέβαια, για τον Ίλλιτς, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, η κρίση της βιόσφαιρας είναι μόνον ένα σύμπτωμα. Πιστεύει ότι αυτή η κρίση ριζώνει στην αλαζονεία της υπερβολής, στην υπέρβαση κάθε ορίου. Γι’ αυτό, το πρόβλημα δεν είναι μόνον η κρίση της φύσης (δηλαδή, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος) αλλά είναι και η κοινωνική και ηθική κρίση.
Μ’ άλλα λόγια, δεν χάνεται μόνο το φυσικό περιβάλλον, αλλά μαζί μ’ αυτό χάνονται και οι συνθήκες στις οποίες μπορούν να ευδοκιμήσουν η αγάπη για τον πλησίον και η προσωπική ευθύνη.
Οι αναρχικοί είναι εχθρικοί προς όλες τις θρησκείες (άρα και προς τον χριστιανισμό), αλλά και οι ευσεβείς χριστιανοί φρικιούν με την αναρχία, πηγή αταξίας και άρνησης των καθιερωμένων εξουσιών. Αυτές ακριβώς τις απλές και ακλόνητες βεβαιότητες προτίθεμαι ν’ αμφισβητήσω εδώ. Είμαι πολύ κοντά σε μια μορφή αναρχισμού και πιστεύω ότι ο αγώνας του αναρχισμού είναι ο αγώνας ο καλός. Αλλά σ’ ένα σημείο θα διαχωρίσω τη θέση μου από έναν γνήσιο αναρχικό: ο γνήσιος αναρχικός φρονεί ότι μια αναρχική κοινωνία, χωρίς κράτος, χωρίς εξουσίες, χωρίς οργάνωση, χωρίς ιεραρχία είναι εφικτή, βιώσιμη, πραγματοποιήσιμη, ενώ εγώ δεν το νομίζω. Μ’ άλλα λόγια, εκτιμώ ότι η μάχη του αναρχισμού, ο αγώνας προς την κατεύθυνση μιας αναρχικής κοινωνίας είναι ουσιώδης, αλλά η πραγματοποίηση αυτής της κοινωνίας είναι αδύνατη. Νομίζω ότι η ελπίδα για μια κοινωνία χωρίς εξουσία και χωρίς θεσμούς εδράζεται στην πίστη πως ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως καλός και τον διαφθείρει η κοινωνία. Στην ακραία περίπτωση λέμε: “Οι κλέφτες υπάρχουν επειδή υπάρχει η αστυνομία, αν καταργήσουμε την αστυνομία, η κλοπή θα εξαφανιστεί”. Οπωσδήποτε, η κοινωνία παίζει μεγάλο ρόλο στη διαστρέβλωση του ατόμου: είναι πάρα πολύ αυστηρή και καταπιεστική, άρα ο άνθρωπος πρέπει με τον άλφα ή βήτα τρόπο ν’ “αποσυμπιέζεται”, συχνά με βίαιες ενέργειες και φόνους. Σήμερα, η διαστρέβλωση του ανθρώπου στη Δύση γίνεται αλλιώς: βασικό ρόλο παίζουν η διαφήμιση που ωθεί τον άνθρωπο στην κατανάλωση (άρα στην κλοπή, αν δεν έχει χρήματα να ριχτεί στην κατανάλωση). η αχαλίνωτη πορνογραφία, το θέαμα της βίας στα Μ.Μ.Ε. (Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε. στην αύξηση της παραβατικότητας και του μίσους για τον συνάνθρωπό μας είναι σημαντικός). Εν τούτοις, δεν έρχονται όλα απ’ την “κοινωνία”.
