Τα βιβλία του Κώστα Τομανά
O Kώστας Tομανάς (1913-1993) έζησε από το 1917 στη Θεσσαλονίκη. Eδώ σπούδασε, και δίδαξε στα φροντιστήρια “Eυκλείδης”. Παντρεύτηκε και έκανε δύο γιους. Aπό το 1970 και μετά, έγραψε για τη Θεσσαλονίκη που έζησε, αλλά και για την παλαιότερη: για την καθημερινή της ζωή, για την πνευματική κίνηση στην πόλη, για τα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν εδώ. Mελετώντας παλιές εφημερίδες, βιβλία και περιοδικά, σκαλίζοντας τις αναμνήσεις του, έγραψε για όλες τις πτυχές της ζωής στην πόλη. Όλα του τα βιβλία κυκλοφορούν στις εκδ. “Νησίδες”. Σε όλα του τα βιβλία περιλαμβάνονται φωτογραφίες της παλιάς Θεσσαλονίκης και των κατοίκων της.
Τα βιβλία του Κώστα Τομανά ζωντάνεψαν στο μυαλό μου την προπολεμική Θεσσαλονίκη”.
– Μαρκ Μαζάουερ, ιστορικός
Η Θεσσαλονίκη του Κώστα Τομανά
Το 1987 έπεσε στα χέρια μου ένα τεύχος του περιοδικού ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ, όπου είδα και εδιάβασα, κατάπληκτος, ένα άρθρο κάποιου Κ. Τομανά για τους παλιούς σινεμάδες της Θεσσαλονίκης [Τώρα στο βιβλίο ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ]. Λέω «κατάπληκτος» επειδή, αφ ενός, ο Τομανάς έδειχνε να ξέρει θαυμάσια την καθημερινή ζωή αυτής της πόλης και, αφ ετέρου, μίλαγε με αγάπη και τρυφερότητα για τους εβραίους.
Νομίζοντας πως είχα να κάνω με κάποιον νεαρό συγγραφέα, τηλεφώνησα στο περιοδικό κι έτσι έμαθα ότι ο Κώστας Τομανάς ήταν εβδομηντάρης και, συνεπώς, μίλαγε για όσα είχε ζήσει. Επακολούθησε μια έντονη αλληλογραφία μεταξύ εμού και του Τομανά, ώς την άνοιξη του 1992. Ο Κώστα Τομανάς απεβίωσε το 1993, σε ηλικία 79 ετών. Αντιμετώπισα τον θάνατό του σαν μεγάλη απώλεια.
Δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τον Τομανά και να τον κατατάξουμε σε μια συγκεκριμένη κατηγορία σαν συγγραφέα. Και ούτε είναι απαραίτητο να τον χαρακτηρίσουμε και κατατάξουμε. Ο Κώστα Τομανάς κυμαίνεται: ήτανε λαογράφος και ιστορικός και αρχειοδίφης, ειδικευότανε στην (τόσο δύσκολη) τοπογραφία της Θεσσαλονίκης, έγραφε χρονικά, ήξερε πρόσωπα και πράματα. Βλέπω τα βιβλία του Κώστα Τομανά σαν απομνημονεύματα. Ως γνωστόν, οι πολυσχιδείς συγγραφείς αυτού του τύπου αργούν να εμφανιστούν. Ο Τομανάς άργησε τόσο πολύ, ώστε δεν είδε τυπωμένα τα βιβλία του. Ο Κώστας Τομανάς, εν όσω ζούσε, εδημοσίευσε τρία, σχετικώς μικρά, βιβλία: ΤΑ ΚΑΦΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1990), ΟΙ ΤΑΒΕΡΝΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1991) και την περιγραφική συλλογή άρθρων ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1992). Τον Οκτώβριο του 1993 εκυκλοφόρησε το βιβλίο του ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, αλλά ο Τομανάς δεν πρόλαβε να το χαρεί.
Απ’ αυτή τη στιγμή αναλαμβάνει την ειδική περίπτωση του Τομανά ο σεβαστικός γιος του Βασίλης Τομανάς που, μέσα σε πέντε χρόνια, κατάφερε να δημοσιεύσει οκτώ βιβλία (σχεδόν δυο χιλιάδες σελίδες), ολοκληρώνοντας έτσι τα ’παντα του πατέρα του. Η υική στοργή ανέδειξε τον μακαρίτη Κώστα Τομανά σε μακάριο. Τα βιβλία του Κώστα Τομανά, που παρουσίασε ο γιος του, είναι: ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (1994), ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1875-1944, δυο τόμοι, 1995, 1996), Η ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (1996), ΟΙ ΠΛΑΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1997), ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1997, την ίδια χρονιά εδημοσίευσε μιαν ομώνυμη μελέτη η Πέρσα Αγραφιώτου-Ζαχοπούλου), ΔΡΟΜΟΙ ΚΑΙ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1997). Και πρέπει να προσθέσω την αγγλική μετάφραση των ΚΑΦΕΝΕΙΩΝ [THE COFFEE-HOUSES OF OLD THESSALONIKI, 1997].
Όλα τα βιβλία του Κώστα Τομανά είναι εμπλουτισμένα με σχετική εικονογράφηση, που βοηθά τον αναγνώστη στην κατανόηση μιας εποχής που πέρασε για πάντα. Ο Τομανάς νοσταλγούσε την εποχή της Παλιάς Σαλονίκης, εκείνης της πολυεθνικής (κυρίως εβραϊκής) και κοσμοπολίτικης πόλης, όπου ακουγόντουσαν εκεί καμιά δεκαριά γλώσσες.
Τα ’παντα του Κώστα Τομανά δεν σχολιάστηκαν όπως έπρεπε. Βέβαια, εγράφησαν κάτι αρθράκια στις εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, αλλά ο αθηναϊκός τύπος παρέμεινε βουβός. Οι χωριάτες της Αθήνας, και ιδίως οι βλάχοι του Μοριά, ουδέποτε κατεννόησαν τον ρόλο που επί αιώνες έπαιξε η Θεσσαλονίκη, ήτοι η μεγαλύτερη και μοναδική πόλη του ελλαδικού χώρου. Απ όσο ξέρω, μόνον η ΕΠΟΧΗ ασχολήθηκε, στις 17.12.1995 με το ΧΡΟΝΙΚΟ του Τομανά. Νομίζω πως το σχετικό επαινετικό (ανώνυμο) άρθρο το έγραψε η Μαρία Θεοδοσοπούλου. Εξ άλλου, στο θαυμάσιο μυθιστόρημα ΨΥΧΗ ΜΠΛΕ ΚΑΙ ΚΟΚΚΙΝΗ του Περικλή Σφυρίδη υπάρχει μια ευγενική μνεία για τα βιβλία του Τομανά.
Όσο για μένα, θέλησα να προσθέσω δυο λόγια για έναν άγιο άνθρωπο, βασιζόμενος στα συγγράμματά του, καθώς και στις επιστολές του που κατέχω.
(Ηλίας Πετρόπουλος, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 26 Ιουλίου 1998)
