Στο βιβλίο του ο Σέννετ προσφέρει μια πρωτότυπη θεώρηση της εργασίας του τεχνίτη και της στενής της σύνδεσης με το έργο και τις ηθικές αξίες. Πραγματεύεται μια ουσιαστική ανθρώπινη ενόρμηση: την επιθυμία να κάνουμε καλά μια δουλειά ως αυτοσκοπό. Αν και κυριαρχεί η άποψη πως η εργασία του τεχνίτη έχει χάσει τη σημασία της με την έλευση του βιομηχανικού πολιτισμού, ο συγγραφέας υποστηρίζει πως η επικράτεια του τεχνίτη είναι πολύ ευρύτερη από την ειδικευμένη χειρωνακτική εργασία. Ο προγραμματιστής του κομπιούτερ, ο γιατρός, ο γονιός και ο πολίτης πρέπει σήμερα να μάθουν τις αξίες της καλής εργασίας του τεχνίτη.
– Ευχαριστίες
– Πρόλογος. Ο άνθρωπος ως δημιουργός του εαυτού του
– ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΤΕΧΝΙΤΕΣ
1. Ο στενοχωρημένος τεχνίτης
2. Το εργαστήριο
3. Μηχανές
4. Υλική συνείδηση
– ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΤΕΧΝΗ
5. Το χέρι
6. Εκφραστικές οδηγίες
7. Αφυπνιστικά εργαλεία
8. Αντίσταση και αμφισημαντότητα
– ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΔΕΞΙΟΤΕΧΝΙΑ/ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΕΧΝΙΤΗ
9. Εργασία που καθοδηγείται από την ποιότητα
10. Ικανότητα
– Συμπέρασμα. Το εργαστήριο του φιλοσόφου
– Σημειώσεις
– Ευρετήριο
Το βιβλίο είναι από τα λίγα που έχει στη διάθεσή του ο έλληνας αναγνώστης αναφορικά με τη σχέση πολιτισμού και πολιτικής. Πλουτίζει θετικά τη σχετική βιβλιογραφία, ενσπείροντας καινά δαιμόνια σ’ ένα ζήτημα όπως αυτό της μαζικής κουλτούρας, στο οποίο κυκλοφορούν αρκετές αναχρονιστικές απόψεις στον τόπο μας. Αν σκεφτεί μάλιστα κανείς ότι η έλλειψη ενός ευρέος δημόσιου διαλόγου και οι πολλές προκαταλήψεις επιτρέπουν να πλανάται στον αέρα μια σχετική ιδεολογική τρομοκρατία, η οποία καταφέρνει να επικρατήσει σε ορισμένα πολιτιστικά περιβάλλοντα, εμποδίζοντάς τα να γονιμοποιήσουν τολμηρές προτάσεις για μια σύγχρονη πολιτιστική πολιτική.
Πολύ καλή η μετάφραση του Ζήση Σαρίκα, και χρήσιμες οι παραπομπές στα βιβλία εκείνα που κυκλοφορούν και στα ελληνικά. (Μυρσίνη Ζορμπά, ΤΑ ΝΕΑ, 2000)
Τι είναι ένα shopping mall; Σύγχρονο εμπορικό και ψυχαγωγικό κέντρο; Ιδιωτικός χώρος μαζικής χρήσης; Νέου τύπου ημι-δημόσιος χώρος; Σκηνή του σύγχρονου καταναλωτή;
Το shopping mall είναι όλα αυτά και κάτι παραπάνω. Είναι ένας μικρόκοσμος. Είναι τόπος που πραγματώνει την ουτοπία του εμπορευματικού πολιτισμού. Είναι τόπος που “εδαφικοποιεί” την καταναλωτική τάξη ή αλλιώς την τάξη του κόσμου του εμπορεύματος. Το mall προτείνει μια εμπειρία του κοινωνικού χώρου καθαρή, αποκλειστικά εμπορευματική και θεαματική. Ως αύταρκες, μονωμένο, καθαρό περιβάλλον προτείνει την πόλη του εμπορευματικού πολιτισμού, όπως “θα έπρεπε να είναι”. Καθαρή, αφηρημένη, μυστικοποιημένη, όπως το εμπόρευμα. Αυτή τη μορφή σχέσης προωθεί το mall όσον αφορά την εμπειρία της περιπλάνησης, την καταναλωτική πρακτική και εμπειρία, καθώς και την εργασία εντός του.
Στη μελέτη μας, μέσα από την κοινωνικο-χωρική διαλεκτική προσέγγιση, επιχειρείται η διερεύνηση και η ανάλυση του τρόπου συγκρότησης της ταυτότητας του χώρου και της ταυτότητας των “κατοίκων – καταναλωτών”. Η ταυτότητα του χώρου και η ταυτότητα των καταναλωτών βρίσκονται σε μια διαρκή, διαλεκτική διαδικασία κατεργασίας και -από ό,τι φαίνεται- επιβεβαίωσης και αναπαραγωγής της καταναλωτικής κουλτούρας. Με άλλα λόγια, διαπιστώνεται ότι ο καταναλωτής στο mall, μέσω της επιτέλεσης του ρόλου του και μέσω του “καταναλωτικού βιώματος”, βρίσκει ένα (μικρο)κόσμο όπως “θα ήθελε να είναι”, καθαρό, εν τάξει, ασφαλή, ονειρικό, μαγικό. Μια εντοπισμένη “ουτοπία”, όπου το θέαμα, ως “κοινωνική σχέση ατόμων διαμεσολαβούμενη από τις εικόνες” (Γκυ Ντεμπόρ), αποκτά την πιο καθαρή μορφή του και συνιστά το πρότυπο της καταναλωτικής εμπειρίας και οργάνωσης της εργασίας σε αυτό τον μικρόκοσμο.
Στο “Πεντάγωνο της ισχύος” ο Μάμφορντ κορυφώνει τις ριζικές αναθεωρήσεις των κοινών και διαδεδομένων αντιλήψεων για την πρόοδο του ανθρώπου και της τεχνολογίας. Για πρώτη φορά παρουσιάζει μια ολοκληρωμένη ιστορική εξήγηση των ανορθολογικοτήτων και καταστροφών που έχουν υπονομεύσει τα ανώτερα επιτεύγματα όλων των πολιτισμών.
Δείχνει πως οι ποσοτικοί στόχοι της σύγχρονης τεχνικής -ταχύτητα, μαζική παραγωγή, ακαριαία επικοινωνία και εξ αποστάσεως έλεγχος- έχουν φέρει αναπόφευκτα ρύπανση, σπατάλη, οικολογική αναστάτωση και ανθρώπινη εξολόθρευση σε κλίμακα αδιανόητητη παλαιότερα.
Το βιβλίο του δεν είναι μία επίθεση στην επιστήμη και την τεχνική -κάθε άλλο μάλιστα. Επιδιώκει να οδηγήσει στην εγκαθίδρυση μιας πιο οργανικής κοινωνικής τάξης πραγμάτων, που θα βασίζεται στους τεράστιους τεχνολογικούς πόρους του ανθρώπινου οργανισμού. Μία τέτοια τάξη πραγμάτων, δείχνει ο Μάμφορντ, είναι σήμερα απαραίτητη, αν η ανθρωπότητα θέλει να θέσει υπό έλεγχο τις απάνθρωπες φαντασιώσεις και επιθετικότητες που απειλούν να καταστρέψουν τον πολιτισμό μας.
Στο παρόν κείμενο ο Έντουαρντ Πάλμερ Τόμσον πραγματεύεται γλαφυρά τη μεταβολή του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνονταν οι άνθρωποι τον χρόνο. Ξεκινά από την εποχή που το ρολόι ήταν ένα αξιοπερίεργο σπάνιο αντικείμενο και φτάνει στην εποχή που ρυθμίζει κυριαρχικά την καθημερινή μας ζωή.
Τη Δευτέρα ή την Τρίτη, σύμφωνα με την παράδοση, ο χειρωνακτικά εργαζόμενος προσαρμόζεται στον αργό ρυθμό της μελωδίας «Έεεεεεχουμε καιρό, έεεεεεχουμε καιρό». Την Πέμπτη και την Παρασκευή, εργάζεται στον γοργό ρυθμό «Άλ-λη μια μέρα, άλ-λη μια μέρα».
Ο πειρασμός για χουζούρι, για άλλη μια ώρα στο κρεβάτι, φόρτωνε τη δουλειά στο βράδυ, και τότε έπρεπε να γίνει στο φως των κεριών.
Τουλάχιστον για ένα πράγμα θα είμαστε περήφανοι και αυτό είναι το μεγαλύτερο δώρο στην ανθρωπότητα. Μεγαλώσαμε με τα δικά μας χέρια, με το δικό μας μυαλό, με τον δικό μας ιδρώτα και ποτέ, μα ποτέ, δεν εκμεταλλευτήκαμε κανέναν και καμία. Και όλα αυτά γιατί απλά αγαπήσαμε, πιστέψαμε και ποντάραμε στον άνθρωπο.
