Κοινωνιολογία

Τα κείμενα του βιβλίου αυτού εξετάζουν από διάφορες οπτικές γωνίες τις σχέσεις της σύγχρονης πόλης με το αυτοκίνητο, ιδίως με το ιδιωτικό αυτοκίνητο. Πραγματεύονται τη σταδιακή εκτόπιση των άλλων τρόπων μετακίνησης, την επιβολή, πραγματική και φαντασιακή, του ιδιωτικού αυτοκινήτου, τη δομή της πόλης που δημιουργείται έτσι και εισηγούνται μέτρα για να βελτιωθεί η κίνηση και η ζωή μας στα αστικά κέντρα. Στο Επίμετρο, ο γνωστός αμερικανός στοχαστής Λιούις Μάμφορντ αναλύει τον “αμερικάνικο τρόπο θανάτου”, δηλαδή τη λατρεία του ιδιωτικού αυτοκινήτου στις Η.Π.Α.

Οι ιστορίες που μας αφηγούνται τα μαγικά παραμύθια είναι στην πλειονότητά τους μετασχηματισμένες αφηγήσεις τελετών φυλετικής μύησης αγοριών και κοριτσιών. Τα περισσότερα μοτίβα τους ανάγονται σε περιορισμένο, φυσικά, αριθμό μυητικών μοτίβων και υπακούουν στο σχήμα απομάκρυνση – μεσοδιάστημα – επανένταξη, που είναι το σχήμα των διαβατήριων τελετών.
Ο μετασχηματισμός που υφίσταται στην αφήγηση τόσο η δομή της τελετουργικής ακολουθίας όσο και το περιεχόμενο των επιμέρους μοτίβων της δεν την καθιστά μη αναγνωρίσιμη. Και στην παραμυθιακή αφήγηση μεγάλο μέρος της δράσης μεταφέρεται έξω από τα όρια της καθημερινής ζωής, όπως και στη μυητική τελετουργία· η αιτία που επινοείται, στη θέση του θεσμού, για την έναρξη της μυητικής περιπέτειας ανήκει συχνά σ’ αυτήν (στην καθημερινή ζωή)…
Κατά το πέρασμα από τη συμβολική γλώσσα της τελετουργίας στη συμβολική γλώσσα του παραμυθιού συχνά η μεταφορά μετασχηματίζεται σε κυριολεξία. Έτσι, το δίδυμο μυητικό μοτίβο μιμητικού θανάτου – αναγέννησης παρουσιάζεται μερικές φορές στο παραμύθι ως θάνατος και ανάσταση στην κυριολεξία, δηλαδή το συμβολικό στοιχείο της τελετουργίας μεταφέρεται στην αφήγηση ως πραγματικό γεγονός. Ο ήρωας ή η ηρωίδα πεθαίνει, ενίοτε θάβεται κιόλας, και στη συνέχεια ανασταίνεται. Για να αιτιολογηθεί το τελευταίο, ή συχνά και τα δύο, επινοείται το μαγικό στοιχείο.

«Σε μία περίοδο που η τηλεοπτική δημοσιογραφία στην Ελλάδα και, εν γένει, η παραδοσιακή δημοσιογραφία βάλλεται ποικιλοτρόπως και αμφισβητείται για το ρόλο που επιτελεί, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης συνολικά, όπως καταδεικνύεται από πρόσφατες έρευνες, αναδύονται ως ειδησεογραφικές διαδικτυακές κοινότητες τις οποίες οι χρήστες παρακολουθούν για να ενημερωθούν» γράφει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου στην παρουσίασή του. «Αλήθεια, πώς διαμορφώνεται η ατζέντα της επικαιρότητας; Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τον τρόπο που θα παρουσιαστεί μια είδηση; Το Twitter μπορεί να πάρει τον ρόλο της πέμπτης εξουσίας στην υπερεξουσία των ΜΜΕ; Μπορεί να ασκήσει επιρροή στη θεματολογία των κεντρικών δελτίων ειδήσεων των τηλεοπτικών σταθμών; Πώς οι δημοσιογράφοι αντιλαμβάνονται το Twitter και τι σημασία του αποδίδουν αναφορικά με τη συμβολή του στη δημόσια συζήτηση;» (Δημήτρης Κανελλόπουλος, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Φεβρουάριος 2022)

Για το βιβλίο μελετήθηκαν τρεις συγκεκριμένες πολιτικές ειδήσεις και πώς αυτές παρουσιάστηκαν στο Twitter και πώς στα κεντρικά δελτία ειδήσεων:

1) η υπόθεση της ανυπαρξίας μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών του υφυπουργού Διαματάρη,

2) η υπόθεση του προγράμματος Voucher για επιστήμονες, γνωστή ως «Σκόιλ Ελικίκου» και

3) η αποκάλυψη της αίτησης αναίρεσης που κατέθεσε το Ελληνικό Δημόσιο στο ΣτΕ κατά των αποφάσεων των διοικητικών δικαστηρίων για αποζημιώσεις στις οικογένειες των θυμάτων της Μαρφίν.

Η Ζηνοβία επέλεξε τις τρεις αυτές υποθέσεις επειδή προκάλεσαν εντυπωσιακό αριθμό σχολίων και αλληλεπιδράσεων μεταξύ των χρηστών στο Twitter στην Ελλάδα. Απασχόλησαν όμως, και πώς, την τηλεόραση, τις ειδήσεις της και τις εκπομπές της;

Ο Ρήσμαν επισημαίνει ότι οι σύγχρονες δημοκρατίες ευνοούν την αυτονομία λιγότερο από όσο γενικά πιστεύεται. Η αυτονομία προϋποθέτει ένα υψηλό επίπεδο αυτοσυνειδησίας, που είναι πάντοτε δύσκολο επίτευγμα. Είναι επίσης εξαιρετικά δύσκολη μια μαζική αφύπνιση των ανθρώπων, που θα τους οδηγούσε να αντιδράσουν στην τελετουργική συμμόρφωση προς τις κοινωνικές επιταγές, να συναισθανθούν τη μοναξιά τους μέσα στο πλήθος των ομοίων και να επιχειρήσουν να αλλάξουν τη ζωή τους και την κοινωνία. (Θ. Γιαλκέτσης, Βιβλιοθήκη της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, 14/12/2001)

Στο “Πεντάγωνο της ισχύος” ο Μάμφορντ κορυφώνει τις ριζικές αναθεωρήσεις των κοινών και διαδεδομένων αντιλήψεων για την πρόοδο του ανθρώπου και της τεχνολογίας. Για πρώτη φορά παρουσιάζει μια ολοκληρωμένη ιστορική εξήγηση των ανορθολογικοτήτων και καταστροφών που έχουν υπονομεύσει τα ανώτερα επιτεύγματα όλων των πολιτισμών.
Δείχνει πως οι ποσοτικοί στόχοι της σύγχρονης τεχνικής -ταχύτητα, μαζική παραγωγή, ακαριαία επικοινωνία και εξ αποστάσεως έλεγχος- έχουν φέρει αναπόφευκτα ρύπανση, σπατάλη, οικολογική αναστάτωση και ανθρώπινη εξολόθρευση σε κλίμακα αδιανόητητη παλαιότερα.
Το βιβλίο του δεν είναι μία επίθεση στην επιστήμη και την τεχνική -κάθε άλλο μάλιστα. Επιδιώκει να οδηγήσει στην εγκαθίδρυση μιας πιο οργανικής κοινωνικής τάξης πραγμάτων, που θα βασίζεται στους τεράστιους τεχνολογικούς πόρους του ανθρώπινου οργανισμού. Μία τέτοια τάξη πραγμάτων, δείχνει ο Μάμφορντ, είναι σήμερα απαραίτητη, αν η ανθρωπότητα θέλει να θέσει υπό έλεγχο τις απάνθρωπες φαντασιώσεις και επιθετικότητες που απειλούν να καταστρέψουν τον πολιτισμό μας.