Αρχιτεκτονική

Εν αρχή ην ο Παράδεισος. Ο μυθικός τόπος όπου προβάλλονται οι αέναες επιθυμίες των ανθρώπων για τέλεια ύπαρξη χωρίς τον φόβο του θανάτου, του πόνου, της αρρώστιας, της αμφιβολίας, γεμάτος με όλες τις απολαύσεις και τις χαρές. Κυρίαρχη ιδέα του Παραδείσου για τον Δυτικό κόσμο αποτελούσε ανέκαθεν η Εδέμ, ή καλύτερα ο Κήπος της Εδέμ. Έξω από αυτόν τον παραδείσιο κήπο εκτείνεται η άγρια, κακή Φύση όπου η αγριότητα και η φυσικότητα εμφανίζονται στην πιο παρθένα και άγρια μορφή τους. Αυτού του είδους η αντίληψη για τη Φύση καθρεφτίζεται στην αγγλοσαξονική έννοια της wilderness, ένα πολιτισμικό όχημα για να εξερευνήσει κανείς τις ιδέες γύρω από τη Φύση και τον Παράδεισο. Οι κήποι, όπως όλες οι ουτοπίες, γεννιούνται προσπαθώντας να αντιγράψουν τον Παράδεισο και να αποκλείσουν την κακή πλευρά του φυσικού κόσμου. Είναι προϊόντα του επιθυμητού, γεννιούνται μέσα από τις αντιξοότητες και τις απογοητεύσεις της καθημερινής ζωής, ενώ λειτουργούν ως αντι-είδωλο του πραγματικού κόσμου, κριτικάροντας παγιωμένες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες, περιορισμούς και ατέλειες. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο γεννιέται η ιδέα του Αγγλικού Κήπου, ενός κήπου που θα αγαπήσει τη φυσικότητα, την αγριότητα, τη σκιά και τα ερείπια μιας περασμένης Αρκαδίας. Η ιδεολογία της αγγλικής κηποτεχνίας προσεγγίζει τη Φύση μέσα από το πρίσμα της επιστήμης και πραγματεύεται την ιδέα της άγριας φύσης (wilderness) με όρους διαφορετικούς από αυτούς του Παραδείσου ή του Αρκαδικού ιδεώδους. Όμως τι γίνεται με την άγρια φύση και την πόλη; Πολλοί θεωρητικοί έχουν μιλήσει για τη δυναμική των διαφόρων terrains vagues της μεγαλούπολης να λειτουργήσουν ως ένας νέος φυσικός κόσμος μέσα στον αστικό οργανισμό, γεννώντας ένα νέο οικολογικό φαντασιακό για την πόλη, προσφέροντας μια φυσική διάσταση στον ρόλο της wilderness ως resilience. Η σύσταση των διάκενων τοπίων, που έχουν γίνει οι νέοι τόποι φυσικότητας της πόλης, μοιάζουν με τον αγγλικό τοπιακό κήπο τόσο κατηγορικά όσο και εννοιολογικά: οργιώδης βλάστηση, ερείπια, περίγραμμα της έκτασης, περίεργα αντικείμενα-εμβλήματα, συχνά ποικίλη γεωμορφία. Στο τωρινό φιλοσοφικό πλαίσιο που αναδύεται, ο Παράδεισος πρέπει να κατασκευαστεί εκ νέου μέσα από τα απομεινάρια του θρυμματισμένου σύγχρονου κόσμου και δεν μπορεί παρά να είναι άγριος και μετα-ανθρώπινος.

Τώρα τελευταία ολοένα και συχνότερα, από επίσημα χείλη, γίνεται αναφορά στα «γεωγραφικά» όρια της Μακεδονίας. Και όλοι συμφωνούν πως τα ευρύτατα αυτά όρια καλύπτουν εκτεταμένες βορειότερες περιοχές, πέρα από τα σημερινά σύνορα της Ελλάδας. Ορισμένοι μάλιστα φτάνουν να αποτιμήσουν σε ποσοστά τα τμήματα του «γεωγραφικού» αυτού χώρου – τον οποίο αποκαλούν «Μακεδονία» – που, κατά την άποψή τους, βρίσκονται εγκλωβισμένα στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία και το κράτος των Σκοπίων. […] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

Με τη λέξη “τοπίο” αναφερόμαστε ταυτόχρονα σε μια καθορισμένη γεωγραφική ενότητα αλλά και στην πρόσληψή της από το βλέμμα μας, δηλαδή σε μια νοητική κατασκευή που επιλέγει, ερμηνεύει και ανασυνθέτει τα δεδομένα αυτής της ενότητας. Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε στοιχειά του περιβάλλοντος ως τοπίο εκφράζει τη φαντασιακή μας σχέση με τη φύση και αντιπροσωπεύει τελικά τον τρόπο με τον οποίο ορίζουμε τον εαυτό μας μέσα στον κόσμο.
Στόχος αυτού του βιβλίου είναι να εξετάσει πτυχές που θα φωτίσουν τη σημερινή του υπόσταση, να προσδιορίσει τις συνθήκες ορατότητάς του με τους όρους της παρούσας κατάστασης. Τα κείμενα που περιλαμβάνει αποτελούν επεξεργασμένη μορφή ανακοινώσεων από την ημερίδα που πραγματοποίησε το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, τον Ιούνιο του 2003 στον Βόλο.
Μέσα από τους παράλληλους λόγους που διατυπώνουν οι συγγραφείς προκύπτει μια τουλάχιστον σημαντική σύγκλιση: το τοπίο ανακύπτει ως ένα δυναμικό και ασταθές πεδίο σε όλο το φάσμα των ερμηνειών του. Αμφιταλαντεύομενο ως κατασκεύασμα διισταμένων αισθητικών προσδοκιών και εξιδανικεύσεων. Χειραγωγούμενο ως πλατφόρμα επιβεβαίωσης εθνικών στερεοτύπων και ιδεολογημάτων. Ασταθές και πολυσύνθετο ως μωσαϊκό οικοσυστημάτων και τοπιακών τύπων. Απωθημένο αλλά και ποθούμενο από την αστική πραγματικότητα. Αφανές ως μια εσωτερική κατάσταση πίσω από την ορατή μορφή του.
Τελικά το μη παγιωμένο νόημα του τοπίου και ο επιταχυνόμενος μετασχηματισμός του έχουν ανανεώσει τον τρόπο που το εξετάζουμε προς μία κατεύθυνση λιγότερων βεβαιοτήτων.

Τα κείμενα που παρουσιάζονται σε αυτήν την ανθολογία ανήκουν σε έναν αρχιτέκτονα που ξεφεύγει από τις συνήθεις κατατάξεις. Ο Erich Mendelsohn (1887-1953), εβραίος και γερμανός, ήταν βέβαια ένας μοντέρνος αρχιτέκτονας το έργο του συμπίπτει με την εποχή της εδραίωσης του μοντερνισμού – χωρίς όμως να μπορεί να ταυτιστεί πλήρως με αυτό που γνωρίζουμε ως κυρίαρχο μοντέρνο μορφολογικό ιδίωμα… Έντονο, χαρακτηριστικό αλλά πάντα αρκετά ορθολογικό ώστε να παραμένει υλοποιήσιμο, προσωπικό και παράξενο κάποτε, έμεινε όμως στη μνήμη μας ως κάτι που μας γοήτευε με την ιδιαιτερότητά του, χωρίς να ξέρουμε ακριβώς γιατί.