Αρχιτεκτονική

Συναισθηματική Τοπογραφία

Ο ομότιμος καθηγητής της Αρχιτεκτονικής του Α.Π.Θ. Νικόλαος Μουτσόπουλος, ο σοφός δάσκαλος, με λόγο γλαφυρό και ουσιαστικό, που διανθίζεται από ιστορικά στοιχεία, μύθους και παραδόσεις, μας ταξιδεύει στον μυστικό κόσμο της Πρέσπας, στο λιμνογέννητο νησί του Αγίου Αχιλλείου, στους βυζαντινούς ναούς και στα ασκηταριά της λίμνης. Κι ακόμη, σε κάστρα και καταφύγια του ελληνισμού, στα Αμπελάκια των Τεμπών και στη Θράκη, στην αρχαία πόλη της Λήμνου Χρυσή, στα Δρακόσπιτα της Εύβοιας, στην Αγιά Σοφιά της Κωνσταντινούπολης, στα μοναστήρια του Άθω. (Γ.Ε.Β., ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 9/7/2002)

Αστικά, Φυσικά και Άγρια

Εν αρχή ην ο Παράδεισος. Ο μυθικός τόπος όπου προβάλλονται οι αέναες επιθυμίες των ανθρώπων για τέλεια ύπαρξη χωρίς τον φόβο του θανάτου, του πόνου, της αρρώστιας, της αμφιβολίας, γεμάτος με όλες τις απολαύσεις και τις χαρές. Κυρίαρχη ιδέα του Παραδείσου για τον Δυτικό κόσμο αποτελούσε ανέκαθεν η Εδέμ, ή καλύτερα ο Κήπος της Εδέμ. Έξω από αυτόν τον παραδείσιο κήπο εκτείνεται η άγρια, κακή Φύση όπου η αγριότητα και η φυσικότητα εμφανίζονται στην πιο παρθένα και άγρια μορφή τους. Αυτού του είδους η αντίληψη για τη Φύση καθρεφτίζεται στην αγγλοσαξονική έννοια της wilderness, ένα πολιτισμικό όχημα για να εξερευνήσει κανείς τις ιδέες γύρω από τη Φύση και τον Παράδεισο. Οι κήποι, όπως όλες οι ουτοπίες, γεννιούνται προσπαθώντας να αντιγράψουν τον Παράδεισο και να αποκλείσουν την κακή πλευρά του φυσικού κόσμου. Είναι προϊόντα του επιθυμητού, γεννιούνται μέσα από τις αντιξοότητες και τις απογοητεύσεις της καθημερινής ζωής, ενώ λειτουργούν ως αντι-είδωλο του πραγματικού κόσμου, κριτικάροντας παγιωμένες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες, περιορισμούς και ατέλειες. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο γεννιέται η ιδέα του Αγγλικού Κήπου, ενός κήπου που θα αγαπήσει τη φυσικότητα, την αγριότητα, τη σκιά και τα ερείπια μιας περασμένης Αρκαδίας. Η ιδεολογία της αγγλικής κηποτεχνίας προσεγγίζει τη Φύση μέσα από το πρίσμα της επιστήμης και πραγματεύεται την ιδέα της άγριας φύσης (wilderness) με όρους διαφορετικούς από αυτούς του Παραδείσου ή του Αρκαδικού ιδεώδους. Όμως τι γίνεται με την άγρια φύση και την πόλη; Πολλοί θεωρητικοί έχουν μιλήσει για τη δυναμική των διαφόρων terrains vagues της μεγαλούπολης να λειτουργήσουν ως ένας νέος φυσικός κόσμος μέσα στον αστικό οργανισμό, γεννώντας ένα νέο οικολογικό φαντασιακό για την πόλη, προσφέροντας μια φυσική διάσταση στον ρόλο της wilderness ως resilience. Η σύσταση των διάκενων τοπίων, που έχουν γίνει οι νέοι τόποι φυσικότητας της πόλης, μοιάζουν με τον αγγλικό τοπιακό κήπο τόσο κατηγορικά όσο και εννοιολογικά: οργιώδης βλάστηση, ερείπια, περίγραμμα της έκτασης, περίεργα αντικείμενα-εμβλήματα, συχνά ποικίλη γεωμορφία. Στο τωρινό φιλοσοφικό πλαίσιο που αναδύεται, ο Παράδεισος πρέπει να κατασκευαστεί εκ νέου μέσα από τα απομεινάρια του θρυμματισμένου σύγχρονου κόσμου και δεν μπορεί παρά να είναι άγριος και μετα-ανθρώπινος.

Άγνωστα Βυζαντινά Κάστρα της Μακεδονίας

Δοκίμια του συγγραφέα με θεματολογία που συνοψίζεται από τον τίτλο του βιβλίου. Ειδικότερα εξετάζονται: ο χώρος, το κτίσμα και το τοπίο στο Βυζάντιο, ο Βυζαντινός οχυρωμένος οικισμός της Ρεντίνας, το Κάστρο του Λογγά, το Κάστρο της Σέτινας, το Κάστρο Μπόζιγκραντ και τέλος, η επανάσταση του Βασιλακίου και το Κάστρο του Αετού.

Διαδρομή Αυτογνωσίας – Δεύτερο Μέρος: Ταξιδεύοντας σε Άλλους Τόπους και Πολιτισμούς

Ταξιδεύοντας στην Ιορδανία, στην Ιερουσαλήμ, στο Σινά, στο Ιράκ, στο Ιράν, στον πολικό κύκλο, στη σοβιετική Αρμενία, στην Ταϋλάνδη, στη γειτονική Βουλγαρία…

Διαδρομή Αυτογνωσίας – Πρώτο Μέρος: Τα Χρόνια της Παιδείας

Τα παιδικά χρόνια, οι σπουδές στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο με δάσκαλους τον Πικιώνη, τον Χατζηκυριάκο – Γκίκα, τον Εγγονόπουλος, η γνωριμία με τον Τσαρούχη, σκέψεις για τον αρχιτέκτονα και την αρχιτεκτονική, για τα ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία, για τα όρια του ελληνισμού και για την Ρεντίνα και τον θάνατο του Ευρυπίδη…

Βυζαντινά και Οθωμανικά

Τώρα τελευταία ολοένα και συχνότερα, από επίσημα χείλη, γίνεται αναφορά στα «γεωγραφικά» όρια της Μακεδονίας. Και όλοι συμφωνούν πως τα ευρύτατα αυτά όρια καλύπτουν εκτεταμένες βορειότερες περιοχές, πέρα από τα σημερινά σύνορα της Ελλάδας. Ορισμένοι μάλιστα φτάνουν να αποτιμήσουν σε ποσοστά τα τμήματα του «γεωγραφικού» αυτού χώρου – τον οποίο αποκαλούν «Μακεδονία» – που, κατά την άποψή τους, βρίσκονται εγκλωβισμένα στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία και το κράτος των Σκοπίων. […] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

Ωραίο, Φριχτό κι Απέριττο Τοπίον!

Με τη λέξη “τοπίο” αναφερόμαστε ταυτόχρονα σε μια καθορισμένη γεωγραφική ενότητα αλλά και στην πρόσληψή της από το βλέμμα μας, δηλαδή σε μια νοητική κατασκευή που επιλέγει, ερμηνεύει και ανασυνθέτει τα δεδομένα αυτής της ενότητας. Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε στοιχειά του περιβάλλοντος ως τοπίο εκφράζει τη φαντασιακή μας σχέση με τη φύση και αντιπροσωπεύει τελικά τον τρόπο με τον οποίο ορίζουμε τον εαυτό μας μέσα στον κόσμο.
Στόχος αυτού του βιβλίου είναι να εξετάσει πτυχές που θα φωτίσουν τη σημερινή του υπόσταση, να προσδιορίσει τις συνθήκες ορατότητάς του με τους όρους της παρούσας κατάστασης. Τα κείμενα που περιλαμβάνει αποτελούν επεξεργασμένη μορφή ανακοινώσεων από την ημερίδα που πραγματοποίησε το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, τον Ιούνιο του 2003 στον Βόλο.
Μέσα από τους παράλληλους λόγους που διατυπώνουν οι συγγραφείς προκύπτει μια τουλάχιστον σημαντική σύγκλιση: το τοπίο ανακύπτει ως ένα δυναμικό και ασταθές πεδίο σε όλο το φάσμα των ερμηνειών του. Αμφιταλαντεύομενο ως κατασκεύασμα διισταμένων αισθητικών προσδοκιών και εξιδανικεύσεων. Χειραγωγούμενο ως πλατφόρμα επιβεβαίωσης εθνικών στερεοτύπων και ιδεολογημάτων. Ασταθές και πολυσύνθετο ως μωσαϊκό οικοσυστημάτων και τοπιακών τύπων. Απωθημένο αλλά και ποθούμενο από την αστική πραγματικότητα. Αφανές ως μια εσωτερική κατάσταση πίσω από την ορατή μορφή του.
Τελικά το μη παγιωμένο νόημα του τοπίου και ο επιταχυνόμενος μετασχηματισμός του έχουν ανανεώσει τον τρόπο που το εξετάζουμε προς μία κατεύθυνση λιγότερων βεβαιοτήτων.

Las Incantadas – Οι “Μαγεμένες” της Θεσσαλονίκης

Οι Μαγεμένες της Θεσσαλονίκης, πιο γνωστές με την ισπανοεβραική τους ονομασία Las Incantadas, ήταν ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα ανάγλυφων μορφών στην Αγορά της πόλης. Τις άρπαξε τον 19ο αι. ο Γάλλος Ε. Μίλλερ, που επονομάστηκε “Έλγιν της Θεσσαλονίκης”, και τις μετέφερε στη Γαλλία. Σήμερα εκτίθενται στο Μουσείο του Λούβρου. Από αφηγήσεις περιηγητών, που είδαν και περιέγραψαν το μνημείο, από μελέτες ιστορικών και αρχαιολόγων, από ανασκαφικά ευρήματα, ο συγγραφέας προβαίνει σε μια σφαιρική μελέτη του μνημείου: αναγνωρίζει τις αναπαριστώμενες μορφές, εξηγεί γιατί ειδικά αυτές περιλαμβάνονταν στο μνημείο, επιχειρεί να μας δώσει το κλίμα μέσα στο οποίο ανεγέρθηκε το μνημείο, το χρονολογεί και το τοποθετεί στη θέση που κατείχε στη Θεσσαλονίκη.

Bauhaus – Ιδέες και Πραγματικότητα

Η Σχολή Μπάουχαους ιδρύθηκε αμέσως μετά τον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο στην Βαϊμάρη της αναστατωμένης Γερμανίας.
Με διευθυντές διαδοχικά, τον Βάλτερ Γκρόπιους, τον Γιοχάνες Μάγυερ και τον Μης βαν ντερ Ρόε έζησε, μετακομίζοντας στο Ντεσάου και στο Βερολίνο, μέχρι την ανάρρηση του Χίτλερ στην εξουσία το 1933.
Φιλοδόξησε να προχωρήσει την τέχνη και να την φέρει πιο κοντά στον απλό άνθρωπο (δίνοντας το βάρος στον σχεδιασμό αντικειμένων καθημερινής χρήσης), αλλά συντρίφτηκε από τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής.
Η τεχνοκρίτης και ιστορικός της τέχνης Εύα Φοργκάς παρουσιάζει στο βιβλίο της την συναρπαστική ιστορία αυτής της μεγάλης προσπάθειας, καταγράφει και αναλύει την εσωτερική και εξωτερική κατάσταση της σχολής, συγκρίνει το Μπάουχαους με άλλες αντίστοιχες σχολές της ίδιας εποχής και τονίζει, στο Επίμετρο, την επικαιρότητα του Μπάουχαους.
Με εισαγωγή του επιμελητή της Εθνικής Πινακοθήκης Μάνου Στεφανίδη και με επίμετρο της Εύας Φοργκάς για την ελληνική έκδοση.

Το Δημιουργικό Νόημα της Κρίσης – 4+1 Κείμενα για την Ελλάδα

Τα κείμενα που παρουσιάζονται σε αυτήν την ανθολογία ανήκουν σε έναν αρχιτέκτονα που ξεφεύγει από τις συνήθεις κατατάξεις. Ο Erich Mendelsohn (1887-1953), εβραίος και γερμανός, ήταν βέβαια ένας μοντέρνος αρχιτέκτονας το έργο του συμπίπτει με την εποχή της εδραίωσης του μοντερνισμού – χωρίς όμως να μπορεί να ταυτιστεί πλήρως με αυτό που γνωρίζουμε ως κυρίαρχο μοντέρνο μορφολογικό ιδίωμα… Έντονο, χαρακτηριστικό αλλά πάντα αρκετά ορθολογικό ώστε να παραμένει υλοποιήσιμο, προσωπικό και παράξενο κάποτε, έμεινε όμως στη μνήμη μας ως κάτι που μας γοήτευε με την ιδιαιτερότητά του, χωρίς να ξέρουμε ακριβώς γιατί.