[κυκλοφόρησε στην έντυπη έκδοση του ένθετου “Νησίδες” της Εφημερίδας των Συντακτών]
Ο Φερνάντο Βαγέχο είναι ένας Κολομβιανός συγγραφέας, αλλά ας μη βιαστεί ο αναγνώστης να κάνει τις γνωστές αναγωγές διότι ο Βαγέχο αποτελεί ακριβώς το αντώνυμο του ονόματος Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Ο Μάρκες εκπροσώπησε τη Λατινική Αμερική της ελπίδας, των ιδεολογιών, των γηγενών παραδόσεων, της εξωτικής γεωγραφίας. Και οραματίστηκε τη μετουσίωση μιας ζοφερής πραγματικότητας σε μαγική μέσω της απελευθερωτικής δύναμης της ποίησης και της φαντασίας.
Η αμέσως επόμενη γενιά Λατινοαμερικανών συγγραφέων δεν είχε αυτήν την πολυτέλεια. Οι συγγραφείς της διήλθαν σταδιακά από την ευφορία της επανάστασης στην ήττα, τη διάψευση και τελικά περιέπεσαν στον απόλυτο πεσιμισμό, κυνισμό, μισανθρωπισμό. Πολύ λογικά: η βία στις χώρες αυτές υπήρξε τόσο ακραία που αμφισβήτησε τις πιο στέρεες βεβαιότητες του πρόσφατου νεωτερικού παρελθόντος όπως η λογική υπόσταση και η «ανωτερότητα» του ανθρώπινου ζώου.
Στην Κολομβία μόνο κατά την περίοδο της λεγόμενης Βίας υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν περίπου 200.000 με 300.000 άνθρωποι. Σε πιο πρόσφατες εποχές, το 1990, το χωριό Τρουχίγιο απαλείφθηκε κυριολεκτικά από τον χάρτη από τους παραστρατιωτικούς. Περισσότεροι από 250 άνθρωποι βασανίστηκαν φρικτά και θανατώθηκαν: ο κύριος τρόπος βασανισμού που χρησιμοποιήθηκε ήταν ο ακρωτηριασμός των θυμάτων με ηλεκτρικά πριόνια. Τα απομεινάρια των διαμελισμένων πτωμάτων πετάχτηκαν στον ποταμό Κάουκα. Τα αντίστοιχα παραδείγματα σε όλη τη Λ. Αμερική δεν έχουν τέλος.
Για τη λατινοαμερικανική λογοτεχνία της βίας
Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα τρόμου εμφανίζεται μια λογοτεχνία ωμά ρεαλιστική, βίαιη, κυνική, ενίοτε μισανθρωπική. Συγγραφείς όπως οι Γουατεμαλτέκοι Μάρκο Αντόνιο Φλόρες και Ροδρίγο Ρέι Ρόσα, ο Σαλβαδοριανός Οράσιο Καστεγιάνος Μόγια, ο Χιλιανός Ρομπέρτο Μπολάνιο, ο Μεξικανός Ραφαέλ Ραμίρες Ερέδια δημιουργούν μια λογοτεχνία της ήττας, της απομάγευσης, της απελπισίας, της οργής και πάνω απ’ όλα της βίας: «λογοτεχνία της βίας», «σικαρέσκα», «ναρκο-λογοτεχνία» μερικές από τις εναλλακτικές ονομασίες της.
Στο ρεύμα αυτό ανήκει και ο Κολομβιανός Φερνάντο Βαγέχο (1942- ). Αντικομφορμιστής, αιρετικός, αναρχικός, εξωμότης, καθ’ έξιν υβριστής, προβοκάτορας, ελευθέριος, ομοφυλόφιλος, άθεος, οργίλος, ζωόφιλος, αρνητής κάθε ιδεολογίας, ο Βαγέχο ήδη απέχει παρασάγγας από κάθε Μεγάλο Αφήγημα του πρόσφατου λατινοαμερικανικού παρελθόντος. Η δική του πραγματικότητα είναι η Μεντεγίν των sicarios, των άστεγων τερατόμορφων basuqueros που σέρνονται στους λασπωμένους και γεμάτους σκουπίδια χωματόδρομους της πόλης, των διεφθαρμένων πολιτικών, της ακόμη πιο διεφθαρμένης Καθολικής Εκκλησίας, της ασύλληπτης φτώχειας, των νονών του ναρκεμπορίου, του απόλυτου εκφυλισμού του ανθρώπινου όντος.
Ο ευρωπαϊκός και λατινοαμερικανικός μοντερνισμός τελείωσε. Η επανάσταση, δυστυχώς, ηττήθηκε. Ο ανθρωπισμός πέθανε. Η λέξη ελπίδα ακούγεται πλέον αστεία. Ο Θεός υπάρχει, αλλά είναι Κακός. Σύντομα ίσως τελειώσουν όλα. Μέχρι τότε ας απολαύσουμε μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις του σύγχρονου λατινοαμερικανικού μεταμοντερνισμού: τον Λατινοαμερικανό Σιοράν, τον δον Φερνάντο Βαγέχο Ρεντόν.
● Οπως ξέρετε, εκδόθηκε πρόσφατα στην Ελλάδα το μυθιστόρημά σας «Ο γκρεμός» μεταφρασμένο στα ελληνικά από τον υποφαινόμενο. Κυρίαρχο θέμα του βιβλίου είναι αυτό της βίας. Πολλά έχουν γραφεί και λεχθεί για την κολομβιανή βία. Ακόμη περισσότερα είναι τα αίτια που της έχουν αποδοθεί κι όμως η βία συνεχίζει να βρίσκεται εκεί, αδιαφοροποίητη. Πώς μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο;
Η βία δεν έχει αυξηθεί μόνο στην Κολομβία, αλλά σ’ όλον τον κόσμο: κοίταξε γύρω σου σήμερα που μιλάμε: όλους εκείνους τους εκτοπισμένους και τους νεκρούς στο Σουδάν, στη Γάζα, στην Ουκρανία. Και φυσικά βρισκόμαστε μπροστά σ’ έναν επικείμενο πυρηνικό πόλεμο.
● Τι ακριβώς ήταν το φαινόμενο που ονομάστηκε Βία στην Κολομβία;
Η Βία, όπως την ονόμασαν στην Κολομβία, με κεφαλαίο το Β, ήταν ένας αδήλωτος εμφύλιος πόλεμος ο οποίος έλαβε χώρα στην κολομβιανή ύπαιθρο κατά τα μισά του 20ού αιώνα μεταξύ των δύο μοναδικών πολιτικών κομμάτων της χώρας, του Συντηρητικού και του Φιλελεύθερου, και ο οποίος άφησε πίσω του εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και εκτοπισμένους. Σήμερα κανείς δεν θυμάται πια αυτόν τον πόλεμο, ούτε κι ενδιαφέρεται γι’ αυτόν. Εληξε όταν κάποτε τα δύο κόμματα συμφώνησαν να μοιραστούν εξίσου την εξουσία για μια περίοδο δεκαέξι ετών, δηλαδή για τέσσερις τετραετίες, και τη συμφωνία αυτή την ονόμασαν Εθνικό Μέτωπο. Πράγματα τόσο κυνικά και τόσο θλιβερά. Και να σκεφτεί κανείς ότι καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα τα ίδια αυτά κόμματα αναλώθηκαν σε αντίστοιχους εμφύλιους πολέμους, ενώ και τον 20ό αιώνα τον εγκαινίασαν με ακόμη έναν εμφύλιο, τον λεγόμενο Πόλεμο των Χιλίων Ημερών, μια πραγματική σφαγή! Η ανθρωπότητα δεν έχει καμιά σωτηρία, καλύτερα είναι να σταματήσει να υπάρχει.
● Ταυτόχρονα όμως κάποιος θα μπορούσε πολύ λογικά να σκεφτεί ότι η Βία υπήρξε το αποτέλεσμα μιας κατάστασης πραγμάτων, η οποία μονίμως ευνοούσε την κοινωνική και οικονομική αδικία και τη συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια λίγων οικογενειών ολιγαρχών.
Ολα αυτά είναι κοινοί τόποι. Οι πλούσιοι είναι κακοί, οι φτωχοί είναι κακοί, η ανθρωπότητα συνολικά είναι κακιά κι όλοι μαζί οδεύουν προς το τέλος τους, την τόσο διαφημισμένη Αποκάλυψη.
● Επίσης έχουν δίκιο και εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η βία στην Κολομβία και στη Λατινική Αμερική υπήρξε αποτέλεσμα των πολιτικών των ΗΠΑ.
Μα τι λες! Οι Κολομβιανοί οι ίδιοι είναι υπεύθυνοι για τη θλιβερή τους μοίρα. Πράγμα το οποίο δεν σημαίνει βέβαια ότι κι οι Βορειοαμερικανοί δεν είναι ολόιδιοι μ’ αυτούς: μάλιστα είναι ακόμη χειρότεροι.
● Από την άλλη μεριά κάλλιστα η βία θα μπορούσε να μην είναι τίποτε απ’ όλα αυτά, αλλά απλώς ακόμη μία έκρηξη της τρέλας που χαρακτηρίζει το ανθρώπινο είδος. Θα λέγατε ότι πέρα απ’ όλες τις περισπούδαστες αναλύσεις η κολομβιανή βία -και η ανθρώπινη βία γενικά- παραμένει ένα ανεξήγητο φαινόμενο;
Καθόλου ανεξήγητο. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ο άνθρωπος γεννιέται κακός και η κοινωνία απλώς τον κάνει χειρότερο.
● Είναι το κολομβιανό έθνος πιο βίαιο απ’ όλα τα υπόλοιπα έθνη του κόσμου ή θα ήταν πιο σωστό να μιλάμε για την ανθρώπινη βία γενικά;
Το ανθρώπινο ον είναι το ίδιο σκουπίδι παντού, σ’ οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη Γη.
● Αλλά κάθε διαμάχη έχει αυτόν που την ξεκίνησε -τον θύτη- κι αυτόν που υφίσταται τις συνέπειες των πράξεων του πρώτου –το θύμα. Εχουν ακριβώς την ίδια ευθύνη όλα τα μέρη που ενεπλάκησαν στην κολομβιανή βία;
Την ευθύνη για την κολομβιανή βία την έχουν όλοι οι Κολομβιανοί, τη δε ευθύνη για την παγκόσμια βία την έχουν όλοι οι άνθρωποι συνολικά, αυτοί για τους οποίους μόλις σου είπα ότι αποτελούν τα σκουπίδια της Γης. Αλλά και λίγα σου είπα: αποτελούν τα σκουπίδια του Σύμπαντος. Σ’ ολόκληρο το σύμπαν, μέχρι εκεί που έχουμε καταφέρει να φτάσουμε, με τηλεσκόπια όπως το Hubble και το James Webb και μ’ όλα τα υπόλοιπα τηλεσκόπια που έχουμε εγκαταστήσει στη Γη για να παρατηρούμε το άπειρο, δεν υπάρχει τίποτα που να είναι χειρότερο από τους ανθρώπους.
«Μισώ τις θρησκείες πιο πολύ από τις πατρίδες»
● Αλλο θέμα που διαπερνά τον «Γκρεμό» είναι η ολοκληρωτική απέχθεια κατά της ιδέας του έθνους. Θα τρέφατε τα ίδια αντεθνικά συναισθήματα εάν ανήκατε σ’ οποιοδήποτε άλλο έθνος;
Ναι. Θα είχα ακριβώς τα ίδια αντεθνικά κι αντιπατριωτικά συναισθήματα εάν ανήκα σ’ οποιοδήποτε άλλο από τα διακόσια έθνη του ΟΗΕ, ο οποίος είναι μια κανονική χωματερή εθνών.
● Για τους ίδιους αυτούς λόγους απεχθάνεστε και τη θρησκεία; Επειδή απαιτεί από μας να προσκολληθούμε σε μια καθαρή φαντασίωση, την οποία εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε και η οποία ουδεμία σχέση έχει με την πραγματικότητα;
Μισώ τις θρησκείες πιο πολύ από τις πατρίδες. Και περισσότερο από τις θρησκείες και τις πατρίδες μαζί, μισώ τις μητέρες. Για μένα, κάθε γυναίκα που γεννάει γίνεται αυτομάτως μια ανυπόληπτη. Θα ήθελα να τις σκοτώσω όλες, να τις απαλείψω, να τις κάψω.
● Το πρόβλημά σας περιορίζεται μόνο στον καθολικισμό ή σε όλες τις θρησκείες;
Το πρόβλημά μου είναι όλες οι θρησκείες, ξεκινώντας βέβαια από τις σημιτικές: τον ιουδαϊσμό, τον χριστιανισμό και τον ισλαμισμό. Κι ακολουθούν ο βουδισμός κι ο ινδουισμός κι όλες οι υπόλοιπες που υπάρχουν ή μπορεί να υπάρξουν.
«Θεός υπάρχει, αλλά είναι ένα Κάκιστο Ον»
● Γιατί επιμένετε ότι ο Θεός δεν υπάρχει;
Δεν έχω πει ποτέ μου ότι δεν υπάρχει. Φυσικά και υπάρχει, αλλά είναι ένα Κάκιστο Ον. Είναι πιο κακός ακόμη κι από τον Πάπα· κι από τον Πατριάρχη της Αλεξάνδρειας.
● Γιατί δεν σας αρέσουν οι Πάπες;
Γιατί είναι γέροι και άσχημοι. Και γιατί μου βρομάνε και μου προκαλούν αηδία.
● Και η οικογένεια τι είναι; Μια έξυπνη επινόηση της θρησκείας προκειμένου ν’ αναπαραγάγει την κοινωνία και να ελέγχει τους ανθρώπους;
Η οικογένεια είναι αυτό που αποτυπώνεται στον «Γκρεμό», το βιβλίο που μετέφρασες από τα ισπανικά στα ελληνικά: μια κόλαση η οποία νομίζει ότι είναι ο παράδεισος.
● Γιατί πρέπει να σταματήσουμε ν’ αναπαραγόμαστε; Θα έλυνε αυτό πολλά από τα τωρινά μας προβλήματα;
Ολα. Χωρίς αναπαραγωγή δεν υπάρχει ανθρωπότητα και χωρίς ανθρωπότητα δεν υπάρχει δυστυχία. Μακάρι ο πυρηνικός πόλεμος να εξαλείψει αυτήν τη μάστιγα.
«Πονάω μόνο για τα ζώα»
● Αλλά η ανθρώπινη βία δεν έχει ως μοναδικό στόχο της τους άλλους ανθρώπους. Στον «Γκρεμό» κάνετε αρκετές αναφορές και στην καταστροφική στάση του ανθρώπου απέναντι στο περιβάλλον και στο κλίμα.
Το περιβάλλον και το κλίμα δεν μ’ ενδιαφέρουν. Ας πάει να γ@@@@εί ο άνθρωπος. Εγώ πονάω μόνο για τα ζώα. Τα ζώα είναι ο δικός μου ο πλησίον, ακόμη κι αν δεν είχε διδάξει κάτι τέτοιο ο Τρελο-Χριστός, δηλαδή ο Χριστός που ήταν τρελάρας. Οι Εβραίοι, οι οποίοι ούτως ή άλλως είναι πολύ κακοί εκ φύσεως, τον κρέμασαν από δύο δοκάρια, αλλά στην πραγματικότητα δεν κατάφεραν να τον σβήσουν˙ αντιθέτως, τον δόξασαν. Τον μετέτρεψαν στο πιο καλό ον της ανθρωπότητας. Πώς να μη μου τη δίνει στα νεύρα ένα τόσο μεγάλο ψέμα! Το πιο μεγάλο ψέμα που έχω ακούσει ποτέ. Ενα ψέμα που αγγίζει τα όρια της ξεδιαντροπιάς.
● Ο «Γκρεμός» δεν είναι μόνο μια οργισμένη επίθεση κατά του Θεού, της Κολομβίας, του Πάπα και του ανθρώπου, αλλά είναι κι ένα μυθιστόρημα που περιστρέφεται γύρω από έναν άντρα: τον Νταρίο Βαγέχο Ρεντόν. Ποιος ακριβώς ήταν;
Οσοι διαβάσουν το βιβλίο θα το μάθουν.
● Κατάφερε το μυθιστόρημα να σας απελευθερώσει από την οργή, την απόγνωση, την αγανάκτησή σας γι’ αυτό που είναι η ζωή κι οι άνθρωποι, δηλαδή απ’ όλους τους δαίμονές σας;
Κανένας δαίμονας· αυτό που υπάρχει μέσα μου είναι ένας άγγελος που αγαπάει τα ζώα και υποφέρει γι’ αυτά.
● Τελικά είναι ποτέ δυνατόν ν’ απελευθερωθούμε από τα πάντα, από τις μνήμες μας, τη σκέψη, τη βία, όλες τις θρησκείες; Μπορεί κανείς να σβήσει διαμιάς την κασέτα;
Με μια σφαίρα στην καρδιά θα σβήνονταν όλα, θα επιστρέφαμε στην ειρήνη του τίποτα, σ’ αυτήν από την οποία μια αποφράδα μέρα μάς έβγαλε ένα ζεύγος κακοποιών.
● Εχουμε ελπίδα ως είδος;
Ναι, τον αφανισμό μας, Θεού θέλοντος.